ارکین نیوز-سنت‌ها و رسوم ترکمن‌ها از نماز “تراویح” گرفته تا “یارمضان” حکایت دلداگی مردمان این قوم به آموزه‌های اسلامی است که گذر زمان هم نتوانسته غبار فراموشی بر آن بنشاند.

رمضان، ماه دلداگی چند روزی است که از راه رسیده و روزه داران بر خوان گسترده کَرَمش، مهمان‌اند. رمضان ماه دعا و فضیلت‌های بی‌شماری است که باید قدرش دانست زیر تقدیر آدمی در شب‌های این ماه مبارک رقم می‌خورد.

در گذشته‌های نه چندان دور، ماه رمضان حال و هوای خاصی داشت، چه قبل آمدنش که زنان به رسم نوروز، خانه تکانی می‌کردند و چه نغمه‌های زیبای سحرخوانی که اگر گوشی برای شنیدن باشد، هنوز هم کوچه پس کوچه‌ها آن نغمه و نواها را نجوا می کنند.

در سرزمین هفت رنگ گلستان هم اقوام و مذاهب اسلامی هرکدام با سنت ها و رسوم خود به استقبال ماه مبارک رمضان رفته اند. فارس و ترکمن و سیستانی و شیعه و سنی، همه در کنار هم مهمان ضیافت الهی هستند. اقوام مختلف مانند نگین انگشتری هستند که زیبایی های فرهنگی کم نظیر خود را به نمایش می‌گذارند.

بین همه اقوامی که ساکن این سرزمین هستند، ترکمن ها از قدمت طولانی برخوردارند. سنت ها و رسوم ترکمن ها از نماز “تراویح” گرفته تا “یارمضان” حکایت دلداگی مردمان این قوم به خالق یکتا است.

بزرگان ترکمن این ماه را «اون بیر آینگ سلطانی» (سلطان یازده ماه) و یا «برکت رحمت‌آیی» (ماه برکت و رحمت) می‌نامند.

نظافت خانه و مساجد در ماه مبارک رمضان

ترکمن‌ها قبل از فرارسیدن ماه رمضان به نظافت خانه ها و مساجد می پردازند. برخی از خانواده‌ها مساجد را با فرش و نمد سفید رنگی به نام «نماز لیق» (سجاده) زینت می‌دهند. « الله یولی» هم هنوز در بین ترکمن‌ها رواج دارد. برخی خانواده ها، گوسفندی یا بزی را پیش از ماه رمضان قربانی کرده و با گوشت آن مهمانی می‌دهند و قسمتی از گوشت قربانی را برای همسایه‌ها و افراد بی‌بضاعت می‌فرستند. این مهمانی «الله یولی» (در راه خدا) نامیده می‌شود.

مراسم آشتی کنان و نقش «یاشولی‌ها»

یکی از مراسم این ماه مبارک، مراسم آشتی و ایجاد دوستی بین افرادی است که به علتی از یکدیگر دل آزرده شده اند. ترکمن ها بر این باورند که بدون آشتی با برادران دینی، روزه فرد مورد قبول درگاه الهی واقع نمی شود.

در مراسم آشتی کنان یکی از ریش سفیدان که «یاشولی» نامیده می‌شود، نقش آشتی دهنده را دارد. «یاشولی» در خانه اش سماور را روشن کرده و چایی دم می‌کند و آن ۲ نفر را که نسبت به هم‌کدورتی دارند، بدون اطلاع از یکدیگر دعوت می‌کند و مراسم آشتی کنان راه می‌اندازد.

نماز تراویح

آخوند عبدالحی میرزاعلی، امام جمعه اهل سنت آق قلا در مقاله‌ای پیرامون رسوم مردم ترکمن در ماه رمضان خواندن نماز «تراویح» را یکی از شاخص ترین سنت‌ها بر می‌شمارد.

او در بخشی از این مقاله نوشته است: “پس از اثبات رویت ماه و انتشار خبر آن توسط ائمه جمعه و جماعات در سطح منطقه و یا از طریق صداو سیما در همه مساجد ائمه جمعه و جماعات پس از نماز عشاء، نمازتراویح را که ۲۰ رکعت (۱۰ نماز دو رکعتی) است به مدت ۳۰ شب در این ماه اقامه می کنند”.

ختم قرآن در ماه مبارک رمضان

در ماه مبارک رمضان در هر ساعتی از روز به ویژه در ساعات بعدازظهر از هر مسجد و مکان مقدسی صدای قرائت قرآن بلند است. جلسات ختم قرآن در مساجد و بعد از نماز عشاء برگزار می شود و قاری قرآن موظف است که در طول ۵ تا ۷ روز کل قرآن را ختم کند. جلسات ختم قرآن به صورت جماعت برگزار می‌شود. برخی از خانواده‌های ترکمن در این ماه برای شادی روح اموات ختم قرآن می‌گیرند که به آن « قرآن آغدار ماق» و یا « قرآن چیقماق» گفته می‌شود.

آخوند میرزاعلی می‌گوید: در ایام رمضان بین ترکمن‌ها رسم است که حتی الامکان نماز خود را در مساجد محل اقامه کنند چون اجر و ثواب نمازجماعت در این ماه به مراتب بیشتر از سایر ماه ها است. آنچه که در این ایام بین ترکمن‌ها بیشتر به چشم می‌آید حضور گسترده نوجوانان و جوانانی است که با ندای نخستین بانگ اذان با کلاه‌های سفید در مساجد حضور پیدا می‌کنند.

کلاس‌های قرائت قرآن، احکام و شرعیات در این ماه پس از نماز عصر توسط ائمه جمعه برگزار می شود و در این فواصل اکثر جوانان قرائت قرآن را فرا می گیرند. بسیاری از پیرمردان نیز در این کلاس‌ها حضور پیدا می‌کنند و درباره نماز و مسائل شرعی سوالات خود را می‌پرسند.

مراسم یارمضان

ماه رمضان که به نیمه راه می‌رسد، ترکمن‌ها به شکرانه روزه داری نیمی از این ماه مبارک، مراسمی با نام « یارمضان» برگزار می‌کنند. این مراسم در شب چهاردهم ماه رمضان اجرا می‌شود. به این صورت که بعد از اقامه نماز عشاء و نماز تراویح گروهی از جوانان و نوجوانان به رهبری عموما پیش نماز مسجد بر در خانه ها می روند و رهبر گروه هم اشعاری در مدح ماه رمضان می خواند که دیگران با گفتن «الله هو» او را همراهی می‌کنند. صاحب خانه نیز هرآنچه که نذر کرده به آنها می‌دهد.

اگر خانواده‌ای نذری ندهد میداندار یا رهبر گروه آنقدر این اشعار را تکرار می‌کند تا اگر صاحبخانه چیزی هم نداشته باشد، حداقل آبی به روی آنها بپاشد. این مراسم تا سحر ادامه دارد و نذری جمع شده در نهایت بین نیازمندان تقسیم می‌شود.

شب قدر ( قدر گیجه)

ترکمن ها شب بیست و هفتم ماه مبارک رمضان را قدر گیجه یا همان شب قدر می نامند و برای این شب اهمیت خاصی قائلند و تا صبح به دعا و عبادت مشغول می شوند. ترکمن ها معتقدند که در شب قدر خضر و الیاس دو تن از فرشتگان در گردش هستند و به هر کس برخورد کنند او را خوشبخت خواهند کرد و بر این باورند که آب های شور دنیا در این شب شیرین خواهد شد. در این شب بسیار مقدس، زنان در خانه بیشمه (نوعی شیرینی)، بؤرک (نوعی سمبوسه)، فرنی، و کومیشدان (نوعی کیک برنجی) و غیره می‌پزند.

اعتکاف هم یکی از سنت های مردم ترکمن در روزهای پایانی ماه مبارک رمضان است. در اکثر مساجد اهل سنت امام جماعت محل یا یکی از صوفیان محل در ۱۰ روز یا حداقل ۳ روز آخر ماه رمضان در مسجد معتکف می‌شود.

روز کِر

کِر کنایه از خانه تکانی است. ترکمن‌ها دو روز قبل از پایان ماه مبارک رمضان را روز « کِر» می‌دانند. در این روز زنان خانواده به کمک دختران و زنان همسایه برای نظافت خانه، شستن فرش‌ها، لباس‌ها و خانه تکانی اقدام می‌کنند تا به استقبال عید فطر بروند.

روز قوقن

زنان ترکمن یک روز قبل از عیدفطر که روز « قوقن» نام دارد، به پخت نان‌های روغنی « چافاتی» مشغول می‌شوند. قوقن از ریشه «ق وق» یعنی (بو ) گرفته شده است. در این روز علاوه بر چافاتی، نان‌های روغنی دیگری از جمله « پوستیق»، « بؤرک» و «بیشمه» هم پخته و بین همسایه ها پخش می کنند.

نماز عیدفطر

بی شک یکی از جلوه‌های کم نظیر ماه رمضان بین ترکمن‌ها اقامه باشکوه نماز عیدفطر در عیدگاه است. در این روز مردان در هر گروه سنی که نماز بر آنها واجب شده است به عیدگاه می‌روند و در صفوف به هم فشرده و منظم نماز عید را اقامه می‌کنند. پس از نماز، مردم به خانه خویشاوندان و بستگان خود رفته و یا اینکه بر سرقبور عزیزان خود حاضر می‌شوند.