ارکین نیوز-مقدمه :صفحات زرین تاریخ مدرسه ربانیه چنارلی ، گواه بر این است که: بانیان و اساتید این مدرسه شب های ظلمانی را با نور الهی به سپیده صبح گره زدند و در پای چراغ معرفت با عشقی سوزان و با اخلاص کامل مشغول تعلیم و تعلم گشتند، تا اسلام سر بلند باشد و بدین سان اسلامیان را دلیل راهنما گشتند .

” انسان هایی که در همه لحظه های زندگی ارزشمند خویش ، بلند همت و آزاده بودند و با تنگی معشیت و فشار زمانه ،شب را از روز نشناخته و دراه کسب دانش و علوم اسلامی و حراست از باورهای دینی نا آرام بودند و سخت کوشیدند و در تمام مراحل حیات خویش ، قدمی از راه تقوا و زهد بیرون ننهادند و ستیز با بدعت ها و کجروی ها و دشمنان اسلام سر لوحه عملشان بود.

حاصل عمرشان ،با ستیز دشمنان دین خدا بود یا به یادگار گذاشتن میراث های گرانسنگ؛و چه بسیارند کسانی که در سراسر عمر پر برکتشان ،خویشتن را از لذایذ دنیوی محروم ساختند و اسلا م را با مرکب قلمشان و یا با خون سرخشان حراست کردند” [۲] ، و از جمله این علماء می توان بنیانگذار مدرسه علوم دینی ربانیه چنارلی ، حاج اراز محمد ایشان گوگلان و فرزند شهیدش محمد ایشان گوگلان و خانواده آن نام برد.

تاریخچه مدرسه ربانیه قبل از انقلاب اسلامی

زندگینامه مختصر شیخ اراز محمد ایشان (ره) :

مدرسه علوم دینی ربانیه چنارلی در سال ۱۳۰۷ هجری شمسی توسط استادمرحوم الحاجﺍراز ﻣﺤﻤﺪ ﺍﻳﺸﺎﻥ بنیان نهاد شد، ایشان متولدسال ۱۲۳۶هجری شمسی می باشند،ایشان بعدازاتمام دروس علوم دینی درخیوه و بخارا ( طلبه های ترکمن اکثرا در مدارس خیوه و بخارا تحصیل قانون اسلام یعنی شریعت می کردند ) [۳] رهسپارمنطقه خویش می شوندتاطبق فرمایش خداوند متعال: ﻓَﻠَﻮْﻻَ ﻧَﻔَﺮَ ﻣِﻦ ﻛُﻞِّ ﻓِﺮْﻗَﺔٍ ﻣِّﻨْﻬُﻢْ ﻃَﺂﺋِﻔَﺔٌ ﻟِّﻴَﺘَﻔَﻘَّﻬُﻮﺍْ ﻓِﻲ ﺍﻟﺪِّﻳﻦِ ﻭَﻟِﻴُﻨﺬِﺭُﻭﺍْ ﻗَﻮْﻣَﻬُﻢْ ﺇِﺫَﺍ ﺭَﺟَﻌُﻮﺍْ ﺇِﻟَﻴْﻬِﻢْ ﻟَﻌَﻠَّﻬُﻢْ ﻳَﺤْﺬَﺭُﻭﻥَ.[۴]

وی تقریبا درسال۱۳۳۵هجری قمری مدرسه علوم دینی رادر روستای قزل امام کشور ترکمنستان امروزی بنا می نمایند، ﻭﻣﺸﻐﻮﻝتعلیم و تعلم در آن دیار می شود و حتی در آن زمان مرزهای ایران و ترکمنستان باز بوده از ایران نیز جهت تعلیم و تعلم به آنجا روی می آوردند.

وبعدازچندین سال فعالیت چون آزار و اذیت کومونیسیت ها به حدی رسیده بودکه ناگزیردرسال ۱۳۰۳هجری شمسی خانه وکاشانه ووطن خویش رافدای اسلام وقرآن کرده وبه همراه اقوام وخویشاوندان خویش به کشور ایران هجرت میکنندودرقرناوه سفلی امروزی سکنی می گزینند، طبق گواهی شاهدین تنهاچیزی که آنان باخودمی آورندفقط کتب درسی طلاب بوده است ولاغیر.

ایشان بعداز هجرت وتاسیس مدرسه جدید فعالیت رسمی خویش را درسال ۱۳۰۷ درایران آغاز می کنند و طبق فرمایشات وگواهی اساتیدکرام خصوصااستادمرحوم نورمحمدآخوندطلایی امام جمعه فقیدگنبدکاووس اولین نمازجمعه و نماز عیدین درترکمن صحرا توسط ارازمحمد آخوند اقامه شده است.

ایشان طی چندین سالم مجاهدت واستقامت درﺗﺎﺭﻳﺦ ۲۱ ﺭﻣﻀﺎﻥ ۱۳۱۰ ‏( ﻩ ﺵ ‏) ﺩﺭ ﺳﻦ ۷۴ ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺩﺭ ﺭﻭﺳﺘﺎﻱ ﻗﺮﻧﺎﻭﻩ ﻭﻓﺎﺕ ﻧﻤﻮﺩﻧﺪ ﻭ ﺩﺭ ﻗﺒﺮﺳﺘﺎﻥ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺭﻭﺳﺘﺎ ﺩﻓﻦ گردیدند.

بعدازفوت استاد مدرسه توسط فرزند برومندشان استادمحمد ایشان اداره می شوند ، ایشان تحصیلات خویش را در محضر ابوی محترمشان گذرانده اندوبعدازاتمام تحصیلات مساعد پدرخویش شده و مشغول تدریس درمدرسه میشوند، وی علاوه بر امرتعلیم وتعلم با درک وضعیت آموزش و پرورش و فرهنگ که در آن زمان خیلی فقیرانه بود ،در کنارحوزه با هزینه شخصی خود مدرسه غیرانتفاعی بنا نهاده و با آوردن مربی از شهرهای آمل و بابل و گنبد کاووس، تا طلاب حوزه علمیه و جوانان منطقه ازنعمت سوادنیز بی بهره نمانندو در کنار آن دار الایتام و دار الارامل جهت حمایت از افراد بی سرپرست منطقه تاسیس نموده اند.

حتی درزمان کشف حجاب وکشت خشخاش ضمن مخالفت بارضاشاه با آیت الله کاشانی نیزهمراه مهاجران داغستانی همکاری و هم فکری داشته اند و از مهم ترین کارهای ایشان صلح بین اقوام ترکمن یموت و گوگلان و صلح بین ترکمن ها و فارس های خراسان و منع آنها از تعرض به مال و ناموس همدیگر و تشویق آنها به اتحاد و همسبتگی و تفهیم آنها که ریختن خون مسلمان بر مسلمان حرام است و رد مال های اخذ شده از همدیگر و بر قرای صلح بین آنها.

بالاخره بعدازچندین دهه فعالیت ومجاهدت ﺩﺭ ۱۵ ﺷﻬﺮﻳﻮﺭ ﺳﺎﻝ ۱۳۲۱ ‏( ﻩ ﺵ ‏) ﺩﺭ ﺳﻦ ۴۵ ﺳﺎﻟﮕﻲ همزمان باجنگ جهانی دوم ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺎﻣﻮﺭﺍﻥ ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ که مرتب درتعقیب وی بودند ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺍﻱ از روستا و منطقه خارج وبهمراه چندتن ازعلماهای سرشناس ترکمن وازخوانین به سیبری تبعید می نمایند. و ۱۵سالﺩﺭ ﺯﻧﺪﺍﻧﻬﺎﻱ ﻣﺨﻮﻑ شوروی ﺑﺴﺮ ﺑﺮﺩﻩ ﻭ براثرشکنجه در سرمای طاقت نافرسادر سال ۱۳۳۶ به درجه رفیع شهادت نائل می گردند و متاسفانه وﻣﺤﻞ ﺩﻓﻦ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻧﻴﺴﺖ- سلام علیکم بماصبرتم فنعم عقبی الدار.

و از آثار علمی باقی مانده ایشان می توان به نسخ خطی ایشان در باب فقه و کلام اسلامی و اشعار عرفانی ایشان به زبان ترکمنی و روسی چاپ شده که در مضامین فقه اسلامی وفضائل و اخلاق و من جمله آنها :

بسم الله الرحمن الرحیم ، رب یسر و لاتعسر ، ایا غفران ، دوستان ، احوال روز قیامت ، فضل علم و ادب ، استغفر الله و آمدم به سوی تو ، فضیلت نماز و لقمه حلال و فرائض و بیان عاشوراء و بیان امر به معروف و نهی از منکر و غیره اشاره کرد. [۵]

اساتیدی که بعد از اسارت محمد ایشان در مدرسه ربانیه چنارلی مشغول خدمت تدریس بودند:

استاد مفتی ایشان خوجه و آنه مراد آخوند تکه و اراز آخوند و عبدالقادر آخوند داغستانی و نورجان آخوند قره ماخر و نورجان آخوند اوزبک و حاج غائب گلدی آخوند قلی زاده و خالق بردی آخوند دردی زاده و عطا مراد آخوند آق نام برد .

زندگینامه محمدکریم قاری :

وبعدازمحمدایشان مدرسه توسط برادرشان استاد مرحوم محمدکریم قاری اداره میشود ؛ وی تحصیلات علوم دینی ﺭﺍ ﻧﺰﺩ ﭘﺪﺭﮔﺮﺍﻣﻴﺸﺎﻥ ﮔﺬﺭﺍﻧﺪﻩ وﺑﻌﺪ ﺍﺯﻓﺮﺍﻏﺖ ﺗﺤﺼﻴﻞ نزدپدروبرادربزرگ خویشﻣﺸﻐﻮﻝ ﺗﺪﺭﻳﺲ میﺸﻮﻧﺪ ﻭ ایشان در مدیریت ﺍﻋﺰﺍﻡ ﮐﺎﺭﻭﺍﻥ ﺣﺞ ﺗﻤﺘﻊ درترکمن صحرا زحمات و تلاشهای بسزائی داشته اند و بیش از۱۸سفر به صورت زائر و عوامل اجرائی به حج اعزام شدند.

ایشان بعدازوقوع زلزله شدید در ﺳﺎﻝ ۱۳۴۹وبراثرتخریب منازل وازدنیارفتن تعدادی ازاقوام وخویشاوندان ناگزیربه اتفاق خانواده وبستگان وهمسایگان درسال ۱۳۵۰ ﺭﻭﺳﺘﺎﻱ ﭼﻨﺎﺭﻟﻲ که قبلا آنجامرتع بوده است ﺭﺍ همراه بابرادرزاده خویش استادباباجان ایشانﺑﻨﺎ ﻣﻲ ﻧﻬﻨﺪ لازم به ذکراست فعالیت حوزه علمیه پس از زلزله با کوچ به چنارلی در سال های اول در داخل چادرهای هلال احمر پیوسته ادامه یافته و در سال دوم پس از زلزله حوزه علمیه چنارلی افتتاح میشود. این عالم ربانی نیز ﺩﺭ ﺳﻦ ۶۳ ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺑﺮﺍﺑﺮ ۲۷ ﺷﻌﺒﺎﻥ ﺳﺎﻝ ۱۳۵۱ ﻩ ﺵ ﺩﺭ ﺭﻭﺳﺘﺎﻱ ﭼﻨﺎﺭﻟﻲ ﺩﺍﺭ ﻓﺎﻧﻲ ﺭﺍ ﻭﺩﺍﻉ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻨﺪ.[۶]

تاریخچه مدرسه ربانیه بعد از انقلاب اسلامی و شکوفائی قابل توجه مدرسه

با مقایسه تاریخچه مدرسه بین دو بخش قبل از انقلاب و پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ایران می توان به وضوح بیان کرد ، که سیاستهای حمایتی وتشویقی نظام مقدس جمهوری اسلامی از این مرکز از یکسو وازدیاد جمعیت واستقبال شدید جوانان از آموزشهای علوم اسلامی ؛ مدرسه علوم دینی ر بانیه چنارلی بیش از حدتوان خود مجبور به جذب طلبه ودانشجو شده است و ترقیات قابل توجهی در امور علمی و عمرانی و فعالیت های اجتماعی داشته است.

در این بخش به طور خلاصه زندگی نامه اساتید همچون بابا جان ایشان و آیت محمد آخوند داودی و عبیدالله قاری وفعالیت های مدرسه ربانیه چنارلی در دهه های اخیر اشاره خواهد شد.

زندگینامه باباجان ایشان:

بعدازفوت ایشان زمام وفعالیت مدرسه به استادبابامخدوم گوگلان معروف به (باباجان ایشان) فرزنداستادشهیدمحمدایشان میرسد.وی نیزدردوره خویش یکی ازشخصیت های دینی بزرگ وبرجسته ترکمن صحرابوده است.ایشان دردوران دفاع مقدس نیزدرپشت جبهه خدمات شایانی به انقلاب اسلامی و رزمندگان منجمله تشویق واعزام نیروی مردمی و طلاب منطقه و جذب کمک های مردمی به جبهه های جنگ نموده است وهمچنین درامروحدت مسلمین نیزفعالیتهای چشمگیری درسطح استان کشیده اندکه برهیچ یک ازمسئولین شهرستانی واستانی پوشیده نیست.

ایشان در سیر و سلوک نیزبه درجات رفیعی نائل گشته و در خدمت شریعت و طریقت افراد زیادی را تربیت نمودند. این عالم ربانی نیزدرسال ۱۳۷۲هجری شمسی برابردوم ماه ربیع الثانی درسن ۷۸سالگی دارفانی راوداع نمودند.

بی شک این همه ترقیات معنوی و مادی همیشه مرهون افرادی هست که با بذل جان و مال و ایثار و از خود گذشتگی گامهای موثری در جهت رفاه و شکوفائی در تمام زمینه های مدرسه کناراستادباباجان ایشان برداشته اند که منجمله استادعبیدالله قاری دانشگرواستادآیت محمد آخوندداودی می باشند.

استاد عبیدالله قاری دانشگر:

استادعبیدالله دانشگرمتولدسال : ۱۳۱۵(ه ش)میباشند ایشان در سال ۱۳۵۱بعداز وفات استاد محمد کریم قاری شروع به تدریس درشعبه حفظ و قرائت قرآن کریم نمودند لازم به ذکراست ایشان باآموزش وپرورش نیزارتباط تنگاتنگی داشتندکه تااخرحیات طیبه درمقاطع تحصیلی ابتدایی وراهنمایی بعنوان مربی قرآن فعالیت داشته بودندایشان درسال۱۳۷۴درسن۵۹سالگی وفات نمودند.

استاد آیت محمد اخوند داودی:

استاد آیت محمدداودی درسال۱۳۲۳به دنیا آمدندایشان بعدازاتمام تحصیلات دروس دینی به تدریس وهمکاری درحوزه علمیه چنارلی می پردازد وبیش از۳۵سال درحوزه علمیه عرفانی چنارلی تدریس می کند.ایشان به عنوان امام جمعه ومدرس حوزه علمیه چنارلی درخدمت مومنان این دیاربوده ویکی ازروحانیون پیش کسوت ومعتبرترکمن محسوب می شدندودربین مردم ازجایگاه ومحبوبیت خاصی برخورداربودندایشان درکناراستادباباجان ایشان همچون برادر دلسوز و مهربان همیشه درکارهای مدرسه یاروغم خوارشان بودندوبعدازفوت باباجان ایشان همچون پدری دلسوز کناراستادصلاح الدین گوگلان بودند همیشه هم وغم ایشان علاوه بر تدریس وتربیت طلاب، به عمران و آبادانی مدرسه می اندیشیدندکه تمامی طرحهای مدرسه یادگارایشان میباشند. بعدازچندین سال فعالیت ومجاهدت در۵آذر۱۳۹۳ نقاب خاک بر چهره مطهر اشان کشیدند.

استاد اراز دوردی آخوند ارازی از اساتید قدیمی مدرسه

مدرسه ربانیه چنارلی در دهه های اخیر

درحال حاضر چراغ علم ودانش مدرسه با مدیریت محترم استاد صلاح الدین گوگلان فرزند استاد مرحوم باباجان ایشان روشن بوده و در این مسیر استاد بزرگوار اسماعیل آخوند قدیری و دیگر اساتید توانمند مدرسه با جدیت تلاش می کنند تا با ارائه برنامه های درسی اثر بخش و با استفاده از تجارب علمی و فرهنگی دانشگاهای اسلامی مطرح کشور و دنیا به مناهج مدرسه علوم دینی ربانیه قوت بخشند.

بدون شک درخشش مدرسه علوم دینی ربانیه چنارلی ثمره تلاش و مجاهدت آنانی است که بنای تاسیس آنرا نهادند و آنانکه در آن دوران دشوار به فعالیت آن استمرار بخشیدند و نیز آنانکه در این ایام سخت با هجمه های متنوع و فریبنده دشمنان منحرف آگاهانه مقابله نموده وباآموزش علم ومعرفت، پرچم بیداری وهوشیاری مسلمانان منطقه رابدوش می کشند.

با جمع بندی ونگاهی به فعالیت چندین ساله این مرکز واز زمان فعالیت آن درسال ۱۳۰۷هجری شمسی این مرکز بیش از ۱۵۰۰ فارغ التحصیل در مقاطع علوم دینی و رشته حفظ قرآن وقریب ۵۰۰۰ نفر در سطوح پایین تر را آموزش داده است.

مدرسه علوم دینی ربانیه چنارلی شهرستان مراوه هم اینک با ۱۳۵ طلبه و چهارده مدرس از فعال و موف قترین مدارس استان گلستان می باشد.

مدرسه چنارلی علاوه برتوسعه مناسب فیزیکی (که یکی از زیباترین مدرسه درسطح استان میباشد) همواره برتوسعه برنامه های آموزشی وپژوهشی تاکیددارد، به طوری که در برنامه اخیر آزمون سطح، بیش از ۵۰ نفر از طلاب و اساتید مدرسه (نزدیک به یک پنجم کل شرکت کنندگان استان) شرکت نموده اند.

و از مهم ترین فعالیت های این مدرسه می توان به فعالیت های زیر اشاره کرد :

– برگزاری زنگ مدرسه در افتتاح سال تحصیلی و قرائت پیام مدیر مدیر به اساتید و طلاب مدرسه

– خدمات مشاوره ای بین طلاب و اساتید

– نشست صمیمی اساتید و طلاب مدرسه با والدین طلاب و ائمه جماعت محل سکونت آنها و تکریم از طلاب برتر.

– نشست صمیمی سالیانه با طلابی که از این مدرسه فارغ التحصیل گردیدند.

– بررسی مسائل آموزشی،پژوهشی وفقهی باهماندیشی طلاب مدرسه

– برگزاری آموزش خطابه و مباحثه هفتگی طلاب و برگزاری مسابقات مقاله نویسی.

– برگزاری نشست های علمی و تحقیقی و دعوت از اساتید حوزه و دانشگاه و برگزاری اجتماع دانشجویی جهت وحدت بین حوزه و دانشگاه

– برگزاری محفل فقهی احناف ترکمنصحرا باحضورعلما و روحانیون اهل سنت استانهای خراسان شمالی و گلستان

– ارتباط تنگا تنگ با اساتید و مدارس اهل سنت و اهل تشیع ایران اسلامی و کشورهای اسلامی منطقه

پیام استاد صلاح الدین گوگلان مدیر مدرسه ربانیه چنارلی به طلاب مدرسه ربانیه

به مناسبت آغاز سال تحصیلی ۱۳۹۵-۱۳۹۴

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین، والعاقبه للمتقین، ولا عدوان إلا على الظالمین، وأشهد أن لا إله إلا الله وحده لا شریک له، إله الأولین والآخرین، وقیوم السماوات والأرضین، وأشهد أن محمدا عبده ورسوله وخلیله وأمینه على وحیه، أرسله إلى الناس کافه بشیرا ونذیرا، وداعیا إلى الله بإذنه وسراجا منیرا، صلى الله علیه وعلى آله وأصحابه الذین ساروا على طریقته فی الدعوه إلى سبیله، وصبروا على ذلک، وجاهدوا فیه حتى أظهر الله بهم دینه، وأعلى کلمته ولو کره المشرکون، وسلم تسلیما کثیرا أما بعد:

بفضل الهی و بار دیگر در جمعه ای مبارک ، آفتاب زرین بهار تحصیل و تهذیب طلوع می‌کند و انبوه طلاب و فضلا و دانش‌پژوهان با شور و شوق و با جد و جهد و با اخلاص و ادب در محضر استادان ارجمند زانوی ادب می‌زنند و جان خویش را با معارف ناب توحیدی و نبویبارور می‌سازند و بازار درس و بحث و علم و اخلاق رونق می‌گیرد، اینجانب ضمن عرض شکرگزاری به پیشگاه ربوبی و عرض تقدیر و تشکر به محضر استادان، مربیان، کارگزاران مدرسه علوم دینی ربانیه چنارلی و نیز عرض ادب و سپاس و تبریک خدمت طلاب، فضلا، دانش پژوهان و پژوهشگران گرامی، نکاتی را یادآور می‌شوم:

١-اهتمام به امور مسلمین،آموزه‌ای مهم و راهبردی در اسلام، و وظیفه‌ای اساسی برای همه مسلمانان است و در این میان نقش و تکلیف عالمان دینی و فرزانگان امت و نهادهای علمی و دینی برجسته‌تر است، مدارس علوم دینی و طلاب و اساتید و بویژه طلاب و دانشوران این مدرسه در این زمینه مسئوولیت و رسالتی سنگین دارند و باید هوشمندانه وحکیمانه به این حرکت اسلامی و ایمانی یاری رسانند و به تولید فکر و هدایت معرفتی و معنوی آن بپردازند.

٢-صیانت از اصالت حوزه‌ای و هویت روحانی و اهتمام به سبک زندگی طلبگی وگسترش نهاد و نمادهای حوزه و روحانیت اسلام در جامعه کنونی .

۳- فعالیت‌های اخلاقی و تربیتی و فرهنگ خودسازی و تهذیب نفس و پرورش نفوس مستعده را باید درصدر اولویتها و برنامه‌های طلاب باشد و استاتید و مدیران در صف مقدم این جبهه هستند و شرط نخست توفیق در این میدان الگو و اسوه بودن آنان برای طلاب است.

۴- رشد و شکوفائی مدرسه ربانیه چنارلی و جایگاه رفیع علمی ومرتبه والای معرفتی ودریک سخن چشم انداز وافق رویاروی این مدرسه بوده و هست که همه برای نیل به این قله بلند باید تمام سعی و جهد خود را بکار گیریم.

۵- دانش‌آموختگان و استادان و اعضای هیات علمی این مدرسه باید به منزلت علمی و ایمانی شناخته شوند و جویندگان زلال معارف و تشنگان فضایل در چهارگوشه عالم بدان پناه آورند و اعتماد کنند، و در این راستا باید فرهنگ و زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری گفتمان علمی و تولید فکری گسترش یابد و فضای مدرسه‌ها، مدرس‌ها، حجره‌ها، کلاس‌ها، نوشتارها، پایان نامه‌ها و نشریات به تعمق و تدقیق و تحقیق گرم و روشن شود، و طلاب و دانش‌پژوهان ارجمند مجاهدت علمی را پیشه خود سازند و سنت‌های آموزشی حوزه را پاس دارند و از تجارب نوین نیز بهره گیرند.

۶-حضورعالمانه و هوشمندانه طلاب و دانش‌آموختگان این مدرسه را درگفتمان علمی و نقش موثر آنان در شبکه‌های فکری و رسانه‌ای و فرهنگی و اجتماعی .

۷- اهتمام طلاب و اساتید این مدرسه به منهج الوسطیه و انسجام و همبستگی و دوری از تفرقه، تکفیر، طرد، تهمت و توهین به مقدسات مسلمانان .

در پایان سالی سرشار از توفیق وآکنده از پیشرفت برای همه عزیزان مسالت می‌نمایم و بر ارواح انبیاء و اولیاء بویژه خاتم انبیاء و اولیاء و بر ارواح همه شهداء درود می‌فرستم و عزت و عظمت مسلمانان و رهایی و نجات همه انسان‌ها را از خداوند سبحان خواهانم.[۷]

و آخر دعوانا ان الحمدلله رب العالمین صلاح الدین گوگلان مدیر مدرسه ربانیه چنارلی

منابع:

۱- دیوان محمد ایشان ، نویسنده : بای محمد قلیچی ناشر : مؤسسه فراغی گرگان سال چاپ ۱۳۹۱

۲- آشنائی با متون درسی حوزه های علمیه ایران – محمد ملکی – ناشر قم دارالثقلین – سال چاپ ۱۳۷۶

۳- با مردان خدا – موسی جرجانی – ناشر مؤسسه مختوم قلی فراغی گرگان- سال چاپ ۱۳۸۸

۴- ترکمنها در عصر امپریالیسم: پژوهشی درباره مردم ترکمن و انضمام کشورشان به امپراتوری روسیه نویسنده : سارای – محمد – محل نشر : تهران تاریخ نشر : ۱۳۷۸/۰۵/۲۰

۵- ویژه نامه بمناسب افتتاح سال تحصیلی ۱۳۹۵-۱۳۹۴ مدرسه علوم دینی ربانیه چنارلی – ناشر مدرسه ربانیه

۶- مطالعات میدانى نگارنده و مصاحبه با مطلعین و معمرین منطقه و منابع مختلف تاریخى‏.

۱] مدرس مدرسه ربانیه چنارلی – کارشناسی علوم حدیث از دانشگاه فتح سوریه – فوق لیسانس شریعت اسلامی از دانشگاه امام اوزاعی بیروت لبنان– دارای مدرک سطح ۳ حوزوی از شورای برنامه ریزی مدارس اهل سنت

[۲] آشنائی با متون درسی حوزه های علمیه ایران – محمد ملکی – ناشر قم دارالثقلین – سال چاپ ۱۳۷۶

[۳] ترکمنها در عصر امپریالیسم: پژوهشی درباره مردم ترکمن و انضمام کشورشان به امپراتوری روسیه نویسنده : سارای – محمد – محل نشر : تهران تاریخ نشر : ۱۳۷۸/۰۵/۲۰

[۴]التوبه : ۱۲۲

[۵] دیوان محمد ایشان ، نویسنده : بای محمد قلیچی ناشر : مؤسسه فراغی گرگان سال چاپ ۱۳۹۱

[۶] با مردان خدا – موسی جرجانی – ناشر مؤسسه مختوم قلی فراغی گرگان- سال چاپ ۱۳۸۸

[۷] ویژه نامه بمناسب افتتاح سال تحصیلی ۱۳۹۵-۱۳۹۴ مدرسه علوم دینی ربانیه چنارلی – ناشر مدرسه ربانیه
سایت حوزه علمیه ربانیه چنارلی