ارکین نیوز – موافقتنامه اولیه احداث راه‌آهن قزاقستان ـ ترکمنستان ـ ایران در سال ۱۳۸۶ به امضا رسید و در حاشیه اجلاس رؤسای جمهور حاشیه دریای مازندران در میزان/مهر ۱۳۸۶ در تهران، موافقتنامه نهایی احداث این مسیر آهن تثبیت شد. این راه‌آهن در حدود ۹۱۰ کیلومتر طول دارد که حدود هفتصد کیلومتر از این مسیر در خاک ترکمنستان، ۸۲ کیلومتر آن در ایران، و ۱۲۰ کیلومتر باقی‌مانده در خاک قزاقستان واقع است. با این حال، هرچند قرار بود در ماه‌های پایانی سال ۲۰۱۲ پایان این پروژه مهم و استراتژیک اعلام شود، اما با تکمیل کنونی این راه‌آهن در ترکمنستان، گشایش این خط با حضور رؤسای جمهوری این سه کشور در اینچه برون، نقطه صفر مرزی ایران و ترکمنستان صورت گرفت.

اهداف قزاقستان و ترکمنستان از راه‌آهن کنونی
قبلاً مقامات دو کشور عضو در این راه‌آهن (قزاقستان و ترکمنستان)، بارها از اهمیت بالای آن سخن گفته‌اند، چنانچه نخست‌وزیر جمهوری قزاقستان طرح راه‌آهن ایران ـ ترکمنستان ـ قزاقستان را طرح بزرگ قرن حاضر توصیف کرده بود و مقامات ترکمن نیز بارها بر اهمیت این راه‌آهن تاکید کرده بودند. در این میان، سه کشور دخیل در این طرح، هر کدام با توجه به منافع ملی خود به این راه‌آهن می‌نگرند. قزاقستان به‌عنوان کشوری در حال توسعه می‌کوشد تا از سویی
راه‌اندازی خط آهن ایران ـ ترکمنستان ـ قزاقستان موجب پویایی بیشتر اقتصادی در بین کشورهای عضو کریدور شمال ـ جنوب (با مشارکت چهارده کشور، شامل ایران، هند، روسیه، و کشورهای دیگر آذربایجان، ارمنستان، بلاروس، گرجستان، قزاقستان ،قزقیزستان، ترکیه، عمان، تاجیکستان، اوکراین، و ازبکستان) خواهد شد و موجب همکاری‌های بیشتر در چهارچوب‌های منطقه‌ای و بین‌المللی می‌شود. در این میان، باید توجه داشت که سایر جمهوری‌های گردآمده در خشکی منطقه نیز از این خط، سود فراوانی خواهند برد،
با توجه به این خط، از دامنه وابستگی اقتصادی و سیاسی خود به روسیه (قزاقستان با توجه به مرزهای طولانی و وجود اقلیت روس، بیشترین همکاری اقتصادی را با روسیه در چهارچوب اتحادیه اوراسیا دارد) بکاهد و از سوی دیگر نیز جدا از افزایش مسیرهای صاداراتی خود، راه بهتر و آسان‌تری برای دسترسی به بازارهای جنوب و غرب آسیا و آسیای صغیر داشته باشد. در این میان، از آنجا که قزاقستان سالانه سیزده میلیون تن غلات تولید می‎کند و هفت میلیون تن آن را صادر می‌کند، با بهره‌گیری از راه موجود می‌تواند به کشورهای حوزه خلیج فارس یا بازار اصلی غلات قزاقستان دسترسی بهتری داشته باشد. از اینها که بگذریم، ترکمنستان به‌عنوان کشوری محاط در خشکی، سوای از نگاهش به افزایش شرکای اقتصادی خود و استفاده از افزایش سود ترانزیت کالا از راه این خط آهن درصدد است تا با توجه به افزایش درآمدهای صادراتی و گازی با تقویت زیربناهای اقتصادی، روابط خارجی خود را با همه کشورها گسترش دهد. بنابراین، تلاش نموده راه‌های ارتباط بیشتری را ایجاد کند و با متنوع کردن مسیرهای صادراتی خود، راه‌آهن‌هایی را به چین، افغانستان، و تاجیکستان مدنظر داشته است. از این منظر، افزایش ارتباطات ریلی با کشورهای همسایه را خارج شدن بیشتر از دامنه نفوذ روسیه می‌پندارد. علاوه بر این، دسترسی بهتر و ارزان‌تر به آب‌های آزاد خلیج فارس، ترکیه، و خاورمیانه از دیگر اهداف ترکمنستان از این خط است.

پیامدهای اقتصادی راه‌آهن قزاقستان ـ ترکمنستان ـ ایران
سه کشور عضو، دستاوردهای مثبت و گسترده‌ای از راه‌اندازی این راه‌آهن در بُعد ملی و منطقه‌ای خواهند داشت. راه‌آهن قزاقستان ـ ترکمنستان ـ ایران و ناکامی سیاست همه‌چیز بدون ایران در این میان، خط آهن مزبور مسیر حمل‌ونقل تجارت جهانی میان شرق (از چین تا آسیای مرکزی) و غرب جهان (اروپای غربی) را ده هزار کیلومتر کاهش و کشورهای ترکمنستان و قزاقستان را از خاک ایران به آب‌های آزاد خلیج فارس وصل می‌نماید. در کنار این نیز حمل و ترانزیت بار میان کشورهای منطقه را آسان می‌کند و با کوتاه‌تر شدن مسیر شمال ـ جنوب در حدود ششصد کیلومتر، زمان و هزینه‌های حمل بار را کاهش می‌دهد. این امر شرایط مناسبی برای دسترسی به خلیج فارس، کشورهای آسیای جنوبی، کشورهای اروپایی و آسیایی، ترانزیت کالا، و حتی حامل‌های انرژی توسط سه کشور را فراهم کرده و هریک از سه کشور با توجه به نقش ترانزیتی خود می‌توانند سودهای زیادتری به‌دست آورند.

خط آهن و همکاری‌های منطقه‌ای
با توجه به بسترها و پیوندهای مشترک کشورهای دخیل در این خط آهن، بی‌شک افزایش مبادلات بازرگانی دوجانبه، سه‌جانبه، منطقه‌ای، و فرامنطقه‌ای از طریق خط آهن مذکور می‌تواند به رشد روابط سیاسی دوجانبه و سه‌جانبه کشورهای عضو و منطقه در قالب سازمان‌های منطقه‌ای چون اکو کمک کند. گذشته از این، با توجه به حضور سیاسی افزون روسیه در قزاقستان و ترکمنستان، ساخت این راه تا حدی از وابستگی اقتصادی و حتی سیاسی دو کشور محصور در خشکی به مسکو می‌کاهد و به افزایش استقلال سیاسی آنها در کنار حضور بیشتر ایران در منطقه کمک می‌کند. در بعد دیگری باید گفت راه‌اندازی خط آهن ایران ـ ترکمنستان ـ قزاقستان موجب پویایی بیشتر اقتصادی در بین کشورهای عضو کریدور شمال ـ جنوب (با مشارکت چهارده کشور، شامل ایران، هند، روسیه، و کشورهای دیگر آذربایجان، ارمنستان، بلاروس، گرجستان، قزاقستان ،قزقیزستان، ترکیه، عمان، تاجیکستان، اوکراین،
در بُعد سیاسی و ژئوپلیتیک نیز باید گفت هرچند نگاه آمریکا به دور زدن ایران در طرح‌های مهم اقتصادی و ژئوپلیتیک معطوف و طرح پروژه جاده ابریشم نوین (پیوند آسیای مرکزی به آسیای جنوبی بدون حضور ایران) مورد توجه بوده است، اما اینک با وجود برتری‌هایی در حوزه امنیت ترانزیت و عبور محموله‌های ترانزیتی حدود ۱۶۰ کشور جهان از خاک ایران، سیاست همه‌چیز بدون ایران در سطح آسیای مرکزی و قفقاز ناکام مانده و نفوذ سیاسی و اقتصادی ایران در منطقه افزایش داشته است.
و ازبکستان) خواهد شد و موجب همکاری‌های بیشتر در چهارچوب‌های منطقه‌ای و بین‌المللی می‌شود. در این میان، باید توجه داشت که سایر جمهوری‌های گردآمده در خشکی منطقه نیز از این خط، سود فراوانی خواهند برد، چنانچه اخیراً رئیس‌جمهور قرقیزستان با تأکید بر اهمیت راه‌آهن ایران ـ ترکمنستان ـ قزاقستان جهت دسترسی آسان و باصرفه به خلیج فارس و آب‏‌های آزاد، خواستار پیوستن به آن شد. همچنین با توجه به تلاش تاجیکستان برای ایجاد یک کریدور حمل‌ونقل زمینی به‌دور از نفوذ ازبکستان و خروج از بن‌بست ارتباطی این خط آهن می‌تواند تاجیکستان را به‌گونه‌ای غیرمستقیم به ایران و خارج وصل کند. علاوه بر این، باید توجه داشت که این خط آهن در کنار تأثیرات ژئوپلیتیک و سیاسی نوین نمی‌تواند تهدیدکننده جدی منافع ملی کشورهای منطقه باشد و راه دسترسی هند و چین را به منطقه نیز آسان‌تر خواهد کرد.

ایران و راه‌آهن قزاقستان ـ ترکمنستان ـ ایران
راه‌آهن سرخس ـ تجن در سال ۱۳۷۵ به‌عنوان نخستین اقدام ایران برای دسترسی کشورهای آسیای مرکزی به حاشیه خلیج فارس و سایر مناطق جهان بود. ساخت راه‌آهن بافق به مشهد در سال ۱۳۸۴ هم عملاً آسیای میانه را به خلیج فارس نزدیک‌تر کرد و اینک نیز خط آهن میان ایران ـ ترکمنستان ـ قزاقستان موجب افزایش امکان ارتباط نزدیک با جمهوری‌های آسیای میانه با آب‌های آزاد، کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و خاور دور را فراهم و موجب کاهش هزینه حمل‌ونقل خواهد شد. در این میان، در بُعد ملی، ایران می‌تواند تبادلات اقتصادی خود را در وهله نخست با دو کشور ترکمنستان و قزاقستان افزایش دهد. در این حال، در واقع هرچند اکنون ارزش مبادلات ایران و قزاقستان هم‌‌اکنون یک میلیارد دلار است، اما با توجه به تأکید مقامات قزاقی و افتتاح راه‌‌آهن سه کشور آسیایی، این رقم می‌تواند به سه میلیارد دلار افزایش یابد. در کنار این نیز ایران در نظر دارد سه میلیارد دلار گاز از ترکمنستان وارد کند و با توجه به توافق طرفین قرار است ۵۰ درصد این مبلغ، کالا و خدمات به طرف ترکمنی داده شود؛، این خط می‌تواند کمک وسیعی به این برنامه بکند. در بُعد منطقه‌ای نیز با توجه به برنامه‌های دولت برای توسعه منطقه مکران و بندر چابهار، ایران می‌تواند به هاب حمل‌ونقل منطقه‌ای، دسترسی بیشتری بیابد؛ زیرا با توجه به اتصال خطوط ریلی ایران به ترکیه در غرب و امتداد خطوط ریلی تا نوار جنوبی در خلیج فارس، به پاکستان در جنوب شرق، به عراق در جنوب غرب از سویی، و اتصال خطوط ریلی قزاقستان به روسیه در شمال و خطوط ریلی ترکمنستان به ازبکستان در شمال شرق و کشورهای قرقیزستان و تاجیکستان، عملاً خط ریلی جدید ایران ـ ترکمنستان ـ قزاقستان می‌تواند تأثیر قابل توجهی در تراتزیت و رشد حجم تجارت ایران با کشورهای منطقه داشته باشد. در بُعد سیاسی و ژئوپلیتیک نیز باید گفت هرچند نگاه آمریکا به دور زدن ایران در طرح‌های مهم اقتصادی و ژئوپلیتیک معطوف و طرح پروژه جاده ابریشم نوین (پیوند آسیای مرکزی به آسیای جنوبی بدون حضور ایران) مورد توجه بوده است، اما اینک با وجود برتری‌هایی در حوزه امنیت ترانزیت و عبور محموله‌های ترانزیتی حدود ۱۶۰ کشور جهان از خاک ایران، سیاست همه‌چیز بدون ایران در سطح آسیای مرکزی و قفقاز ناکام مانده و نفوذ سیاسی و اقتصادی ایران در منطقه افزایش داشته است.

فرزاد رمضانی بونش- پیام آفتاب