ارکین نیوز-گلستان به دلیل تنوع قومیت، در گذشته هنرهای‌دستی متنوعی را در خود جای داده بود، اما امروزه با فراموشی این هنرها، هنرمندان نیز گوشه‌نشین شده‌اند.

:وقتی زیر و بم غرفه‌های نمایشگاه‌های صنایع‌ و هنرها‌ی‌دستی را بگردیم بیشتر از هر چیزی «ساختِ چین» جلب توجه می‌کند. صنایع دستی کشور ما این روزها نه نشأت گرفته از ظرافت دستان هنرمندانی بومی، بلکه حاصل دستگاه‌ها و کارگران چینی است که نه از ریشه این هنر خبر دارند و نه مفهوم خطوط و طرح‌های به کار رفته در آثار تولیدات هنرمندان ایرانی را می‌دانند.

هنرمند هم در این بازار فراموشی، کنج عزلت گرفته است و تاجران، صنایع‌دستی ماشینی را با زیرنویس «ساختِ چین» در نمایشگاه‌های صنایع‌دستی می‌فروشند. به همین دلیل امروزه شاهدیم بسیاری از هنرهای ریشه‌دار کشور ما فراموش‌شده‌اند و اثری از کارگاه‌ها و هنرمندان سخت کوش این بخش نیست.

سال‌هاست نه دیگر صدای چکش‌های مسگران به گوش می‌رسد و نه فوتی بر لوله‌ای دمیده می‌شود تا ظروف شیشه‌ای آبگون در گرگان زمین تولید شود. دیگر نه خبری از دارهای کوچک ابریشم‌بافی زنان ترکمن است و نه چرمی برای دوختن چارق و ساختن زین اسب دباغی می‌شود.

دیگر نه گرگان زمین حال و هوای استرآباد قدیم را دارد و نه خاطره‌ای از مردان چارق به پا و بیلش دوزی زنان قزاق در ذهن‌ها مانده است. بسیاری از هنرهای اصیل و سنتی این دیار یا از دل خاک سر برمی‌آورند و یا گرد فراموشی بر این هنرها و بازماندگان هنری آن‌ها نشسته است.

به گفته مسئولان هم‌اکنون هنرمندان گرگان زمین برای حفظ و احیاء هنرهای بومی منطقه تلاش می‌کنند و پژوهش‌های کتابخانه‌ای در این حوزه چند سالی است که آغازشده است.

از قهر چارق دوزان تا فراموشی شیشه‌گری فوتی

معاون صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری گلستان راجع به صنایع‌دستی گلستان گفت: هم‌اکنون هنرمندان صنایع‌دستی استان در ۵۱ رشته بومی و غیربومی مشغول فعالیت هستند.

سارا اخوت به معرفی ۲۷ هنر بومی استان پرداخت و افزود: زیورآلات سنتی ترکمن، رودوزی‌های سنتی و یا سیاه دوزی ترکمن، ساز سازی سنتی دوتار ترکمن، پوشاک سنتی (البسه محلی علی آبادکتول، رامیان، ترکمن، زیارت، سر کلاته خراب شهر، شاه کوه، قزاق، غوغا، پوستین‌دوزی، پاپوش سنتی و عروسک‌سازی محلی)، نساجی سنتی (نوار بافی علی‌آباد کتول، ترکمن، جاجیم‌بافی زیارت، چادرشب بافی رامیان، چادرشب بافی ترکمن، ابریشم‌بافی رامیان، ابریشم ترکمن)، بافته‌های داری و زیراندازها (پلاس بافی، نمدمالی ترکمن) و … ازجمله هنرهای بومی استان هستند.

وی بابیان اینکه هم‌اکنون هنرمندان گلستانی در ۳۹ رشته غیربومی نیز مشغول فعالیت هستند، ادامه داد: تاکنون پاپوش سنتی (چارق‌دوزی)، زین سازی و شیشه‌گری فوتی به‌طور کامل ازیادرفته و پوستین‌دوزی، ابریشم‌بافی ترکمن، بیلش دوزی و مسگری در حال فراموشی است.

مردان بی چارق گرگان زمین

نام هنر: چارق

کاربری: پاپوش سنتی مردان روستاهای استان گلستان که در سال‌های اخیر تا حدودی جنبه‌های مصرفی خود را ازدست‌داده و تولید آن بیشتر جنبه تزیینی دارد.

معرفی کوتاه: نوعی پاپوش قدیمی و پای‌افزار دهقانان است که بندها و تسمه‌های بلند دارد و بندهای آن‌ها به ساق پا می‌پیچند که اصطلاحاً به آن پاتابه و پالیک نیز گفته می‌شود.

مواد اولیه و ابزار: چرم (دوزان)، نخ ابریشم، قالب، گاز، گزن، سوزن، درفش، قلاب، چکش و مشته

هنرمندان: درگذر از شیوه سنتی زندگی و حرکت به‌سوی صنعتی شدن نه چارقی دوخته می‌شود و نه مردان گرگان زمین چارقی می‌پوشند که هنرمندی برای آن باقی‌مانده باشد.

علل رکود و مهم‌ترین چالش‌های پیش روی احیا: متأسفانه امروزه به دلیل استفاده از چکمه، استفاده از چارق منقرض‌شده است.

اسب‌های بی زین ترکمن‌صحرا

نام هنر: زین سازی

کاربری: روی پشت اسب‌ها برای سهولت در امر سوارکاری قرار می‌گیرد.

معرفی کوتاه: زین سازی هنری است که برای خلق آن از چرم و چوب استفاه می‌کنند، زین را بر پشت اسب می‌گذارند و هنگام سواری روی آن می‌نشیند و دارای سازوبرگ و رکاب است.

مواد اولیه و ابزار: چرم گاو (پادوش)، نخ، میخ دوپا، قاب آهنی، درفش، سوزن

هنرمندان: چوپان رضوانی

علل رکود و مهم‌ترین چالش‌های پیش روی احیا: زین سازی در سال‌های اخیر کمتر موردتوجه قرارگرفته و ازآنجاکه تقاضا کمتر شده این هنر نیز کم‌کم به فراموشی سپرده می‌شود.

بند آمدن نفس‌های شیشه‌گری فوتی جرجان

نام هنر: شیشه‌گری فوتی (شیشه جرجان)

قدمت: در سال‌های اخیر اشیاء شیشه‌ای متعددی مختص به دوران اسلامی در جرجان کشف‌شده‌اند که به‌طور عمده مربوط به قرون اولیه اسلام و دوره سلجوقی بودند. به دنبال حمله مغول در قرن هفتم (هـ. ق) و فتح و غلبه بر ایران، شیشه‌گری به‌طور محسوسی در این منطقه روبه‌زوال گذاشت.

معرفی کوتاه: محصولاتی را که از طریق شکل دادن مواد معدنی ذوب‌شده در کوره، همچون سیلیس، خرده‌شیشه با استفاده از روش دمیدن به‌وسیله لوله مخصوص و به‌کارگیری ابزاردستی حاصل می‌شود را شیشه دست‌ساز می‌نامند.

مواد اولیه و ابزار: سیلیس، خرده‌شیشه، اسید باریک، عناصر ذوب کننده، تثبیت‌کننده و سفیدکننده از مواد اولیه و لوله دم، کوره، میز کار، بوری، قاشق چوبی، دستگاه آب، انبر، پنس، واگیرِ، قالب و … از ابزار موردنیاز برای شیشه‌گری است.

هنرمندان: سال‌هاست که از عمر شیشه‌گری در منطقه می‌گذرد و فعالیت نکردن در این زمینه موجب شده که هنرمندی در این رشته از صنایع‌دستی شناسایی نشود و متأسفانه اطلاعاتی در رابطه با هنرمندان قدیم نیز در دست نیست.

علل رکود و مهم‌ترین چالش‌های پیش روی احیا: از قرون اولیه اسلامی تا زمان حمله مغولان به جرجان این ناحیه از مناطق مهم تولید فراورده‌های شیشه در ایران بوده اما اکنون هنرمندی برای احیاء این هنر وجود ندارد و نفس‌های شیشه‌گری فوتی جرجان بندآمده است.

ابریشم‌بافی ترکمن در یک‌قدمی فراموشی

نام هنر: ابریشم‌بافی ترکمن

قدمت: تولید این هنر در استان دارای سابقه‌ای دیرینه است و با توجه به منابع تاریخی، در دوره حمله مغولان و عهد صفویه، ترکمن‌صحرا از مناطق مهم تولید ابریشم ترکمن بوده است.

معرفی کوتاه: پارچه‌های ابریشمی الوان با طرح‌های ساده و حاشیه راه‌راه که توسط دستگاه بافت دستی با عرض تقریبی ۴۰-۳۰ سانتیمتر و به طول چلِ ۱۰۰ متر و یا بیشتر تولید می‌شود.

مواد اولیه : الیاف ابریشمی، رنگ، نخ‌های طلایی و نقره‌ای

ابزار : دار یا دستگاه بافت، ماکو، ماسوره کوچک و بزرگ، گورد و چرخ ابریشم ریسی

هنرمند: تازه گل عطایی و عفت مرادی زاده

آخرین سوزن‌ها بر لباس زنان قزاق

نام هنر: بیلش دوزی

قدمت: گفته می‌شود، قزاق‌ها در حدود ۵۰ سال قبل از قزاقستان به ایران آمدند. بنابراین قدمت این هنر در استان به نیم‌قرن می‌رسد و این هنر در شهرهای گرگان، گنبد، بندر ترکمن و آق قلا رواج داشته است.

معرفی کوتاه: در این نوع سوزن‌دوزی زنان قزاق طرح‌ها و نقوش ذهنی و برگرفته از طبیعت بوده که بخش عمده آن به‌صورت اشکال هندسی بوده و رنگ قالب آن قرمز شرابی است.

مواد اولیه: پارچه کتان سفیدرنگ، مخمل و جیر سیاه و نخ‌های ابریشمی

ابزار: سوزن، انگشتانه و قیچی

هنرمندان: خانم‌ها تنی و نجابت
کمالان نیوز