ارکین نیوز-دکتر مهران شکیبایی ، رئیس نظام دامپزشکی استان گلستان: در حالی که در استرالیا در مجموع ۵۰۰ نفر فارغ التحصیل در کل مجموعه دامپزشکی در سال وجود دارد و کشور انگلستان ۳ و آفریقای جنوبی فقط ۱ دانشکده دامپزشکی دارد، ایران با داشتن نزدیک به ۳۰ دانشکده و آموزشکده دامپزشکی بیشترین تعداد دانشکده دامپزشکی را در دنیا دارد.

جهان واحد، سلامت واحد
انسان از وقتی که اندیشه را پشتیبان خود قرار داده و به خرد ناب روی آورد به چاره جویی بیماری ها در خویشتن و حیوانات اهلی شده پرداخت .
دامپزشکی حرفه ای است که در طول تاریخ از آن زمان که بشر حیوانات را اهلی کرد، پایه گذاری شد . بدین ترتیب بشر وقتی خود را شناخت وبا دانش ابتدایی خود به بیماری¬های خویش پی برد، در پی درمان و چاره گری برآمد. افرادی که در جوامع ابتدایی بطور نسبی از بقیه هوش و ذکاوت و یا پشتکار بیشتری داشتند با نگرش به طبیعت اطراف خود سعی کردند از گیاهان، مواد معدنی و فرآورده های حیوانی به عنوان داروهایی برای درمان بیماری های خویش استفاده کنند. در تمام جوامع، دانش پزشکی و دامپزشکی به موازات هم تکوین یافت.
برخلاف باور عموم، دامپزشکی فقط به حیوانات و درمان آلام آنها مربوط نیست بلکه مثلث انسان، حیوان و محیط زیست را پوشش می‏دهد. حتی چند سال است که در دنیا مفهومی با عنوان جهان واحد، سلامت واحد (one world – one health) شایع شده و در پیام رئیس انجمن جهانی دامپزشکی به مناسبت روز جهانی دامپزشکی نیز بر اهمیت آن تأکید شده است. مفهوم این پیام مهم، لزوم همکاری بیشتر دامپزشکان و پزشکان در تأمین سلامت جامعه (public health) است و حتی شعار یکی از روزهای جهانی دامپزشکی در سالیان اخیر بر همین نکته استوار بود.
(One world, one health : more cooperation between veterinarians and physicians)
علاوه بر موضوع حیوانات، دامپزشکان در زمینه بهداشت مواد غذایی مسئولیت و حرف‏های زیادی برای گفتن دارند و با حضور شبانه ‏روزی در کشتارگاههای مختلف دام و طیور و مراکز بسته‎بندی و عرضه انواع مواد غذایی دامی، سلامت حجم بالایی از غذای مصرفی در حداقل سه‏ وعده اصلی غذایی، با نظارت از (مزرعه تا میز غذا) یا (از مزرعه تا چنگال) تأمین می‎شود.(From farm to fork)
با توجه به همین مسائل، از سوی مجامع جهانی، دامپزشکی دارای تنوع و گوناگونی گسترده معرفی شده و طیف وسیعی از مسائل بهداشتی تا درمانی در حوزه‏ های مختلف در مثلث انسان، حیوان و محیط زیست تحت نظر دامپزشکان مدیریت می‎شود و همین امر، دلیل حضور آنان در بخش بهداشت را روشن می‏سازد.علت شعار هفته دامپزشکی امسال که (( سلامت غذا از مزرعه تا سفره )) می باشد تاکیدی بر همین مهم است .
اهمیت دامپزشکی در سلامت انسان
دامپزشکی حرفه ای است که شدیدا با سلامت انسانها سر وکار دارد و شاید بتواند ادعا کرد نقش سازمان دامپزشکی کشور به دلیل اهمیت مبارزه با بیماری های مشترک بین انسان و دام در جمعیت دامی و نیز پیشگیری از بیماری های غذازاد ناشی از مصرف فراورده های دامی حتی بیشتر از وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی است.
دامپزشکان کشور هم اکنون نظارت و کنترل بهداشتی بر تولید سالیانه بیش از ۱۲ میلیون تن محصولات فراورده های دامی کشور را بعهده دارند. پروتئین حیوانی بعنوان غذای مردم از ابتدا و تا زمانی که آماده عرضه شود توسط دامپزشکان کنترل می¬شود. در حال حاضر در کشور روزانه بیش از ۵ هزار تن گوشت مرغ مصرف می شود که بیش از هزار تن آن مربوط به تهران است. قرار گرفتن گوشت مرغ و تخم مرغ به عنوان یکی از اقلام سبد کالای دولت تدبیر و امید آخرین گواه اهمیت این محصول در عرصه اقتصادی و البته سیاسی و اجتماعی کشور است. با توجه به حضور فعال دامپزشکان در کلیه مراحل تولید جوجه یکروزه و حتی قبل از آن تا مرحله کشتارگاه و بسته بندی و عرضه می¬توان به اهمیت دامپزشکی پی برد.
از نگاه اقتصاد ملی، کشور ما دارای سرمایه بزرگی از جمعیت دام، طیور و آبزیان است. علیرغم خشکسالی های پی در پی، جمعیت گاو، گوسفند و بز قابل توجه است، تولید گوشت مرغ در ایران با تولید سالیانه دو میلیون تن در سال رتبه ۶ و در مورد تخم مرغ با تولید نزدیک به یک میلیون تن در سال رتبه ۱۰ جهان را دارد. آبزیان خصوصاً با سیاست وزارت جهاد کشاورزی که “پرورش در قفس در آبهای آزاد” است نیز روندی رو به توسعه دارد.
موقعیت پر مخاطره کشور و نقش دامپزشکی
بزرگترین عامل تهدید کننده این جمعیت دامی در همه کشورها عوامل بیماری زا است. لذا مؤلفه¬ی تامین بهداشت و مقابله با بیماریها در همه جهان مؤلفه¬ی اصلی است. کشور ما دارای ۱۵ همسایه است،که برخی از آنهادارای ثبات کافی برای مدیریت بهداشتی نبوده، در طول تاریخ منبع تهدید سلامت دام و سلامت جامعه ما بوده اند، لذا کشور ما در یک منطقه پرخطرقرار دارد و نا امنی های اخیر این مشکل را مضاعف کرده است. در این شرایطدامپزشکی کشور باید در نقش سازمان واکنش سریع، در وضعیت آماده باش دائم باشد. چون کشورهای اطراف و خصوصاً تعدادی از همسایه های ما اساساً به دلیل اولویت اولشان که امنیت داخلی است، به رصد این بیماریها و اطلاع رسانی آن به مراجع بین المللی مسئول اهمیت نمی¬دهند و حتی در صورت تمایل، توان عمل بهاین اقدامات را نیز ندارند. لذا ما همواره باید منتظر مواجهه با یک عامل بیماری¬زای خارجی باشیم.
دامپزشکیو افزایش بهره وری در تولید
طبق یک برآورد، ارزش اقتصادی دام، طیور، آبزیان، زنبور عسل و تولیدات سالیانه آنها بالغ بر ۱۳۰ هزار میلیارد تومان است، یک برآورد از سوی سازمان جهانی بهداشت دام بعنوان عالی ترین مرجع بین المللی و علمی، می گوید فعالیت دامپزشکی تا ۲۵ درصد موجب افزایش تولید می شود. این برآورد، اهمیتبهره وری و سود رسانی این خانواده بزرگ (اعم از دانشکده های دامپزشکی، مراکز تحقیقاتی، موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی و بخش گسترده غیردولتی دامپزشکی با۳۳هزار نفر عضو) در انجام این مهم یعنی تولید ثروت، اشتغال، سلامت و رفاه را برای جامعه نشان می¬دهد. البته این سود بدون محاسبه اقتصادی خسارات ناشی از درمان، هزینه های نقاهت، بیکاری و از کار افتادگی ناشی از بیماریهای مشترک در انسان است، که با فعالیت های دامپزشکی، کاهش می یابد.
دامپزشکی و امنیت غذایی
امنیت غذائی به معنای فراوانی و قابلیت دسترسی به غذا است، در این تعریف در عین سیری سلولی، نباید مخاطره بهداشتی هم برای مصرف کننده وجود داشته باشد. موضوعی مهمی که در بند ۶ سیاست های کلی سلامت ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری و یا در دیگر قوانین مورد تاکید بوده است. همه ما در سبد خریدمان انواع فراورده های پروتئینی اعم از گوشت قرمز، مرغ، تخم مرغ، انواع آبزیان، شیر و یا دیگر فراوردهای دامی را داریم و سفره همه ما بالاخره با همین اقلام شکل می گیرد.
در این بحث، دامپزشکی هم در افزایش تولید نقش دارد و هم وظیفه تامین بهداشت و سلامت این فرآورده ها را به عهده دارد. از طریق مبارزه و کنترل بیماریها، موجب افزایش تولید و کاهش ضایعات می گردد. از سویی برای برای تامین بهداشت و یا سلامت فرآورده خام دامی، به عنوان رکن غذای سالم و تامین کننده سلامتی انسان، دامپزشکی کشور لاجرم به اعمال نظارت بهداشتی، از مزرعه تا سفره می باشد. البته وظیفه دامپزشکی در برخی اقلام تا فرآوری است مثل شیر خام و در برخی تا پخت مثل گوشت و… ، لذا برای این که مصرف کنندگان محترم، این اقلام خوراکی را در فروشگاهها ملاحظه می کنند، در پشت صحنه اقدامات کنترلی، نظارت های بهداشتی و آزمایشات متعددی باید صورت گیرد و باید حلقه های گسترده این زنجیره بزرگ، که بالغ بر ۳۰۰ هزار واحد و حلقه از مزرعه تا فرآوری و یا عرضه است (شامل دامداری ها، مراکز آبزی پروری، مراکز پرورش طیور، شناورهای صیادی، اسکله ها، سردخانه ها، کارخانجات خوراک دام، مراکز جمع آوری شیر خام، کشتارگاه ها، ناوگان حمل و نقل دام، فرآورده ها و نهاده های آن، اماکن عرضه، بسته بندی و …) تحت نظارت بهداشتی دامپزشکان واقع شود.

جایگاه واقعی دامپزشکی
امروزه دامپزشکی کشور پس از طی کردن فراز و نشیب های ۹۰ ساله، در هیات تشکیلات نوین دامپزشکی با داشتن بیش از ۳۳ هزار تکنسین، کارشناس و دکترای دامپزشکی از حوزه تولید، از اقتصاد سلامت محور و سلامت حفاظت می کند اما رسیدن به جایگاه حقیقی دامپزشکی نیازمند توجه جدی به حوزه آموزش، تحقیق و چگونگی ورود به بازار کسب و کار می باشد.
دامپزشکی در نگاه مسئولان ارشد کشور هیچ گاه در جایگاه واقعی خود قرار نگرفته است. در دولت تدبیر و امید که طرح تحول نظام جامع سلامت با ابتکار های ویژه ایی از محل هدفمندی یارانه ها در حال اجرا است، دامپزشکی هنوز هیچ سهمی نگرفته و این به طور قطع یکی از کاستی های مهم نظام سلامت کشور است، چرا که فعالیت های دامپزشکی در این حوزه آن قدر اهمیت دارد که بدون تامین منابع و امکانات لازم شاید بسیاری از تلاش های حوزه بهداشت کشور بلااثر باشد . بیماریهای مشترک زیادی در کشور وجود دارد و هزینه های هنگفتی باید صرف بیماران مبتلا به بیماری های مشترک شود . و نیروی عظیمی از بخش بهداشت ودرمان کشور درگیر هزینه های درمان باشد و یا بخش زیادی از مواد غذایی به دلیل این بیماری ها از بین برود بر اساس آنچه که در کمیسیون تلفیق مقرر شده است، قرار بود چهار درصد اعتبارات سلامت به بخش دامپزشکی اختصاص یابد، اما به گواه یک نامه‌، این مقدار به یک درصد رسیده است.
از منظر تجارت بین الملل پویایی تولید و نشاط تولیدکننده، در گرو صادرات محصولات تولیدی آن است. شرط لازم برای صادرات دام، طیور، آبزیان، فرآورده ها و نهاده های آن، تامین الزامات بهداشتی ارائه شده از سوی دامپزشکی کشور هدف می باشد.
سازمان دامپزشکی کشور مرجع صلاحیت دار برای صدور گواهی سلامت کالاهای صادراتی مرتبط می باشد. در این ارتباط امضاء و مهر سازمان دامپزشکی کشور در ۱۸۰ کشور عضو سازمان جهانی بهداشت دام اعتبار دارد و در سال ۱۳۹۳ تعداد ۳۱۱۲۰ و در ۶ ماهه سال ۱۳۹۴ نیز حدود ۱۵۰۰۰ مجوز بهداشتی صادرات برای ۶۹ کالا صادر گردیده است.

جایگاه علمی امروز و حسرت گذشته¬ی درخشان
ماه مهر سالهاست که با دامپزشکی عجین شده است. مهر، موسم سر سبزی و بهار علم و دانش در این مرز و بوم، رویای دوران طلایی تمدن شکوهمند اسلامی را از میان برگ های تاریخ به صفحه¬ی آرزوها و آرمان های امروز پیوند می¬زند. آنجا که از نیمه دوم قرن هشتم تا قرن یازدهم میلادی ( سده ی دوم تا پنجم هجری ) دانشمندان پر آوازه ایی که نامشان با عصر طلایی اسلام و ایران گره خورده و دنیا را تا به امروز قدردان و ستایش¬گر خود نموده است. هزار سال قبل در زمانی که ابن سینا در اصفهان عظیم و مدرن در مسجد بزرگ شهر که رواق های فراخ دارد صبح ها، جراحی آب مروارید چشم می آموخت، عصرها فلسفه و شب ها بر بام مسجد درس نجوم و هیات می داد. در قلب اروپا برای درمان بیماری ها به اوراد و جادو متوسل می شدند. زمانی که در کتابخانه ی اصفهان برای عفونت گوش یک قفسه پر از کتاب وجود داشت، در لندن هیچ کس از طبابت چیزی نمی دانست و فقط سلمانی های دوره گرد اندکی کارهای طبی می کردند، در حد کشیدن دندان و جا انداختن استخوان و قطع انگشتان سیاه شده و میزان زیادی اوراد و خرافه به خورد مردم می دادند .
جالب است که درست هزار سال بعد وقتی اعلام شد که دو دانشگاه برتر ایران، شریف و تهران در رتبه حدود ششصدم رده بندی دانشگاه های دنیا جای گرفتند بعضیمتولیان آموزش عالی از چنین رتبه ایی ابراز شادمانی می¬کنند.
درباره ی علل نزول علمی ایران در قرن های اخیر دیدگاه های گوناگونی ارایه شده است. وقتی از همه عوامل اعم از فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی سخن می گوییم نقش و تقصیر مدیریت را نمی توانیم در کنار همه آنها نادیده بگیریم .

نظام آموزشی، کمیت به جای کیفیت!
در بخش آموزش عالی، دست کم از سه دهه پیش یعنی از زمان تاسیس دانشگاه آزاد به این سو رویکرد (کمی) بر نظام آموزشی حاکم شد . پس از دانشگاه آزاد، دانشگاه پیام نور، غیر انتفاعی، علمی کاربردی، پردیس خودگردان و … چنان با سرعت نظام آموزشی را گسترش داد که آموزش عالی که هر سال چند صد هزار صندلی کم داشت، طی چند سال، هزاران صندلی اضافه آوردومتاسفانه اکنون تبلیغات جلب دانشجو برای این نظام آموزش در حد تبلیغات ماکارونی و شامپو تنزل کرده است و این کمیت گرایی به فروریختن کیفیت و شان علمی نظام آموزش انجامید. اکنون نه سخنان منتقدان بلکه فصل مشترک و ترجیع بند سخن مسوولان آموزش کشور، از وزیر و وکیل گرفته تا رئیس شده است اما مشکل چنان در هم تنیده شده و با منافع صاحبان آموزشگاه های کم بضاعتی که نام دانشگاه گرفته اند چنان آمیخته که به آسانی برای آن نمی توان کاری کرد .
مقابل بزرگترین دانشگاه، سراسر، تبلیغ علنی و آشکار فروش پایان نامه حاضری و مقاله علمی و … است و وارد شدن وزارت علوم و رئیس جمهوری و … به موضوع هم کار ساز نیست، در یک سوء ماشین های تکثیر یکسره مشغول تکثیر پایان نامه و در دیگر سوء ماشین های دیگری یکسره مشغول چاپ مدرک تحصیلی هستند و به جای گسترش علم به گسترش کپی روی آورده اند.
باز بوعلی سینایی ظهور می کند؟
در حالی که نقشه علمی جامع کشور طی محاسبات بسیار دقیق و با لحاظ تمام زوایا و با احتساب تمام ضرایب اطمینان سالیانه حداکثر ۵۰۰ نفر دکتری دامپزشکی،۱۲۰ نفر کارشناس دامپزشکی و ۵۰۰ نفر کاردان را برای کشور کافی میداند. یعنی با توجه به وضعیت جغرافیایی و مناطق مختلف دام خیز و تنوع آب و هوایی کشور حد اکثر ۱۰ دانشکده دامپزشکی دولتی و غیر دولتی با ظرفیت پذیرش متوسط ۵۰ نفر دانشجو برای هر دانشکده و ۱۰ آموزشکده با ظرفیت ۵۰ نفر دانشجوی کاردانی در سال و سه دانشکده پیرا دامپزشکی با ظرفیت متوسط ۴۰ دانشجوی مقطع کارشناسی در سال می تواند نیازهای مملکت را برطرف نماید. و در حالی که در استرالیا در مجموع ۵۰۰ نفر فارغ التحصیل در کل مجموعه دامپزشکی در سال وجود دارد و کشور انگلستان ۳ و آفریقای جنوبی فقط ۱ دانشکده دامپزشکی دارد، ایران با داشتن نزدیک به ۳۰ دانشکده و آموزشکده دامپزشکی بیشترین تعداد دانشکده دامپزشکی را در دنیا دارد. سالیانه چیزی در حدود ۱۲۰۰ الی ۱۳۰۰ نفر در مقطع دکتری عمومی و ۱۴۰۰ نفر در مقطع کاردانی و ۹۰۰ نفر در مقطع کارشناسی از این دانشکده ها و آموزشکده های دامپزشکی فارغ التحصیل می شوند.
جای تعجب فراوان دارد که باوجود آن که تمام مسئولان درگیر در این حوزه از این ناهنجاری گله مند هستند ولی هیچ اقدام جدی صورت نمی گیرد. در حال حاضر برنامه ریزی های آموزشی مطابق با نیازهای واقعی کشور انجام نمی شود. سازمان دامپزشکی و سازمان نظام دامپزشکی در فرایند نیاز سنجی و تدوین برنامه درسی ملی آموزشی دامپزشکی مشارکت داده نمی شود.
بر اساس ماده ۲۱ قانون افزایش بهره وری بخش کشاورزی تعیین ظرفیت در رشته های دامپزشکی و کشاورزی بر عهده کمیته ای زیر نظر وزارت جهاد کشاورزی و وزارت علوم گذاشته شده است اما این کمیته تا کنون فعالیت آنچنانی نداشته است. وزارت جهاد کشاورزی شاخصی برای تعیین ظرفیت های شغلی موجود در این رشته ها ندارد. در حال حاضر معیار تعیین ظرفیت توانمندی دانشگاههاست. بعبارت دیگر تعیین ظرفیت دانشگاههای آزاد و دولتی، متمرکز و زیر نظر وزارتخانه نیست و دانشگاهها بر اساس مقدورات، امکانات سخت افزاری و هیئت علمی و در دانشگاههای آزاد با در نظر گرفتن مسائل مالی و اقتصادی ظرفیت پذیرش خود را تعیین میکنند. مخصوصا در سالهای اخیر که بیشتر صندلی های مقاطع کارشناسی دانشگاه آزاد خالی مانده است. چنانچه قرار باشد دوره آموزشی دامپزشکی به صورت واقعی اجرا شود، گرانترین رشته دنیاست. بدین ترتیب امکان اخذ شهریه بالا و نیز درجه دکترا که میتواند اعتباری برای واحد آموزشی باشد این رشته را به رشته ای جذاب برای دانشگاه آزاد تبدیل کرده است. بنابراین با اغماضی که در کیفیت آموزش صورت می گیرد به تربیت دانشجو در این حوزه می پردازند. پدیده انباشتگی فارغ التحصیلان دانشگاهی بدون فراهم نمودن فرصت های شغلی در خور نتیجه ای جز سقوط ارجمندی آنان در جامعه و بی انگیزگی دانشجویان و فارغ التحصیلان نخواهد داشت که آن نیز نتیجه ای جز به خطر افتادن بهداشت و سلامت جامعه نمی تواند داشته باشد.
البته گسترش آموزش عالی و افزایش سطح سواد جامعه از دیپلم به کارشناسی بسیار خوب است اما نه در رشته های تخصصی و حرفه ای مانند دامپزشکی که به آب و خاک وابسته اند و نمی توان در این حوزه از امکانات طبیعی فراتر رفت .
به هر حال از چنین نظام آموزشی دیگر بو علی سینا بیرون نمی آید که جویندگان دانش از دور دست ترین قاره ها خود را به آب و آتش بزنند تا در کلاس درسش بنشینند.دیگر پروفسور میرشمسی دامپزشک تولید ظهور نمی کند تا پدر علم واکسن ایران شود و فرزندان این مرز و بوم را در مقابل خطرناکترین بیماری ها ایمن کند.
مدیریت نظام آموزش عالی باید به این بیاندیشد که با شیوه های جاری دیگر از این تنور، نانی و نامی و آوازه ایی بر نخواهد خواست و استعداد هایی هم اگر می جوشد و فوران می کند نهایتا دانشگاه های بزرگ غرب نام و آوازه اش را خواهند ربود . رشد حرفه دامپزشکی به نظام آموزشی وابسته است و نظام آموزش عالی به یک غربال بزرگ و نوسازی بنیادین نیاز دارد .
به نقل از پیش شماره اول نشریه بحر خزر