ارکین نیوز – گل‌فشان‌ها از جمله زیبایی‌های خاص ایران هستند که اغلب مردم برای دیدن آنها راهی سواحل دریای عمان درحد فاصل میناب تا بندر گواتر استان سیستان و بلوچستان می شوند غافل از اینکه امکان دیدن این رخداد خاص طبیعی در منطقه‎ای دیگر از ایران وجود دارد. این منطقه جایی نیست جز شهرستان آق قلا که پذیرای دو گل فشان از سه مورد مکان بروز این پدیده طبیعی در مناطق شمالی کشور بوده و البته ‌گل‌فشان سوم شمال کشور نیز در شهر مجاور آن یعنی گمیشان قرار دارد.
پیش از اینکه ریزتر به این موضوع بپردازیم برای افرادی که تاکنون با این پدیده طبیعی آشنایی ندارند باید بازگو کنم که در فرهنگ بزرگ گیتاشناسی این پدیده به صورت ذیل تعریف شده است:« گل و آب گرمی که از دهانه آتشفشان به خارج پرتاب گشته و مخروط‌های موقتی کوچکی را پدید می‌آورد و گاهی اوقات گازهای طبیعی توأم با رسوبات نفتی نیز با مواد مزبور همراه هستند.»
فواره گل‌فشان فواره آب، بخار و گل است که به وسیله گازهای ولکانیک به سطح زمین رانده
می شوند و در زمان انفجار گل فشان از دهانه جریانی از گل و گاز به بیرون پرتاب می شود. همین پدیده می تواند به وسیله گازهای نفتی در حال فرار صورت گیرد. گازهای متصاعد در گل فشان ها اختلافی با ذخایر نفتی همراه‌شان نداشته و شامل بین ۸۵تا ۸۹ درصد متان و حداکثر تا ۱۰درصدی اکسید کربن است.مایعات همراه گل بیشتر آب و گاه شامل مواد اسیدی، آب شور و یا سیالات هیدروکربنی است.
درباره علل پیدایش گل‌فشان‌های ایران نیز علاوه بر مسائل علمی باید به این نکته اشاره کرد که اهالی محل معتقد هستند گل فشان پدیده‌ای طبیعی است که با دریا در ارتباط بوده و به هنگام بالا آمدن آب دریا (مد) به ویژه در فصل تابستان، فعالیت آن به حداکثر می رسد، از این رو به آن ناف زمین یا ناف دریا نیز می‌گویند. از توضیح علمی و محلی
گل فشان ها که بگذریم باید عنوان کرد که در کل ایران ۲۳ گل‌فشان وجود دارد که ۲۰عدد آنها در جنوب شرق ایران و ۳ عدد دیگر یعنی نفتلیجه، قارنیاق و اینچه در گلستان قرار دارند که البته دو مورد آخر در محدوده شهرستان آق قلا واقع شده‌اند و بر این اساس می‌توان گفت که دو ناف زمین در آق قلا قرار دارد. گل‌فشان‌‌های سه گانه کرانه خزر از جاذبه‌های کم نظیر اما ناشناخته گردشگری گلستان هستند که هر سه به دلیل خروج گاز، آب حاوی کلرید سدیم و مواد نفتی آروماتیکی فعال هستند. گل‌فشان نفتلیجه در شمال شرق گمیشان نه تنها با مواد نفتی همراه بوده بلکه تپه‌ای در وسط یک دشت صاف ازخمیر گلی، نفتی خروجی از دهانه آن ایجاد شده و فعالیت گازی بالایی نیز دارد.
گل‌فشان قارنیاق
گل‌فشان قارن یارق معروف به قارنیاق در ۱۸ کیلومتری شمال غرب شهرستان آق قلا و درحاشیه شرقی روستای سقرتپه قرار دارد. این گل‌فشان به شکل یک برجستگی حلقوی به قطر بیرونی حداکثر۷۰۰ متر است و یک فروافتادگی در داخل این حلقه به عمق تقریبی۱۵-۱۰متر وجود دارد که دریاچه گل فشان را در گذشته تشکیل می‌داده است. قارن یارق تپه در زبان ترکمنى به معناى تپه شکم پاره است که با ویژگی‌هاى این اثر طبیعی همخوانی شگرفی دارد. قانیاق از دور به صورت یک تپه بزرگ و دوار به‌نظر می آید اما وقتی که بر روی آن قرار می‌گیری تپه‌های متعدد که در وسط آن گودال‌های گوناگون دارد، باعث شگفتی انسان می‌شود. این تپه‌ها بر اثر گل‌فشان‌های گذشته ایجاد شده اما در مناطق گودتر هنوز هم خروج مواد گل آلود و آب به صورت باریکه‌هایی از جریان آب و گاز متان و نمک در حال انجام است. اطراف این اثر طبیعی در فصول بارندگی مانند دریاچه به‌نظر می‌رسد و در فصل‌های گرم آب‌های تبخیر شده و زمین مملو از نمک در برابر دید گردشگران قرار می‌گیرد. برای آزمایش خواص این مواد کافی است فندک و کبریت را روی گل‌ها بکشید تا سوختن و آتش گرفتن گل‌ها را به چشم ببینید. وسعت این گل‌‌فشان بسیار زیاد و بیش از ۵۰۰ متر مربع است. با توجه به ابعاد بزرگ و فرسایش پیشرفته در نهشته‌هاى دیواره مخروط این گل‌فشان مى‌توان سن بیشترى را نسبت به گل‌فشان نفتلیجه براى آن در نظر گرفت.
گل‌‌فشان اینچه
دومین گل‌فشان موجود در شهرستان آق‌قلا‌،اینچه نام دارد که در ۲۶ کیلومتری شمال
آق ‌قلا در مجاورت تالاب به همین نام واقع شده است. تالاب اینچه در سمت راست مسیر جاده آق قلا به اینچه برون واقع شده و بلندی میانگین آن از سطح دریا هفت متر و گستردگی در حدود ۲۰۰ هکتار است. بخش شمالی تالاب را شوره زار تشکیل می دهد و آب‌های ناشی از طغیان رودخانه اترک و هرز آب‌های موضعی، نمک‌ها را در خود حل کرده اند و پس از ورود به دریاچه باعث بالا رفتن شوری آن می شود. به همین دلیل در مواقع کم آبی قشر سفیدی از نمک در کناره ها و بستر گل‌فشان قابل مشاهده است. در این گل‌فشان گودال مدور به عمق ۱۰ متر و قطر هشت متر وجود داردکه از آن گاز، آب حاوی کلرید سدیم و مواد نفتی آروماتیکی خارج می‌شود که آثار سکوی حفاری نفتی در آن ملاحظه
می شود. در سال‌های گذشته صدور مجوز چاه‌های بهره برداری از ید در کنار تالاب، این گل‌فشان را از فعالیت انداخته است. آخرین رکوردی که از بالا آمدن آب در این گل‌‌فشان ثبت شده، با فوران فوق‌العاده و شرایط خاص ۱ تا ۵/۱ متری است. در کنار این گل‌فشان نخستین کارخانه ید ایران تاسیس شده است.
قانون – رضا سلیمان نوری