ارکین نیوز – موسی جرجانی شخصیتی است که قریب به نیم‌قرن عمر خود را صرف خدمت به فرهنگ، تاریخ، زبان و ادبیات ترکمن‌صحرا نموده و در زمره شخصیت های مورد تکریم ترکمنها محسوب می‌شود. به منظور آشنایی هرچه بیشتر با این اندیشمند ترکمن ، با وی گفت و گویی انجام داده ایم که در زیر مشاهده میکنید.

یول پرس: بهرام جوادی- با سلام لطفاً خودتان رو معرفی کنید.

بسم‌الله الرحمن الرحیم من موسی جرجانی فرزند رستم هستم متولد سال ۱۳۲۸ از روستای پیرواش در شهرستان آق‌قلا و هم‌اکنون در استان گلستان و شهرستان گرگان زندگی می‌کنم حدود چهل سال هست که در عرصه فرهنگی و هنری تلاش می‌کنم. اگر حاصل این چهل سال تلاش رو خلاصه کنیم می‌شود چهل‌ کتاب در مورد فرهنگ و هنر و مسائل دینی ترکمن‌ها است که منتشرشده‌اند. دوازده نمایشنامه درباره‌ی آداب‌ورسوم ترکمن­ها نویسندگی و کارگردانی و برای حدود شصت مستند جهت پخش از شبکه‌های سراسری نویسندگی و تهیه‌کنندگی کردم.

کار اصلی من تحقیق و پژوهش هست و بازنشسته اتاق خبر صداوسیما هستم که به‌عنوان خبرنگار بین‌المللی در سال ۱۳۷۹ بازنشسته شدم. قبل از آن‌هم به مدت دو سال بخشدار بخش مرکزی قمیشان استان گلستان بودم. زمانی که استان گلستان از مازندران جدا شد در دوره اولین استاندار من بخشدار این شهر ساحلی بودم. همچنین مدیرمسئول هفته‌نامه‌ی امید گلستان و مدیرعامل موسسه فرهنگی و هنری ترکمنان گرگان زمین نیز هستم. این موسسه شاید تنها موسسه­ی دربرگیرنده­ی همه­ی ترکمنان ایران هست و مجوز کشوری دارد. بقیه موسسه‌هایی که در این زمینه فعالیت می‌کنند اکثراً دارای مجوز شهرستانی هستند.

بنده زیر نظر اساتید دانشگاه حدود ده تا کتاب راجع­ به تاریخ ترکمن‌ها منتشر کردم. مهم‌ترین کاری که من انجام دادم انتشار دانشنامه­ی مختوم قلی فراغی شاعر و عارف نامدار ترکمن هست که در نزد همه­ی ترکمن‌های دنیا از قداست و احترام بالایی برخوردار هست. این شاعر و عارف محبوب اواخر دوره­ی نادر خان افشار و اوایل دوره­ی شکل‌گیری سلسله قاجار زندگی می‌کرده است. ما هرسال روز تولد مختوم قلی رو در روز بیستم اردیبهشت برگزار می‌کنیم.

من در حال حاضر علاوه بر این‌ها عضو انجمن پژوهشی حوزه­ی هنری میراث فرهنگی استان گلستان هم هستم که به‌عنوان مشاور فرهنگی در آنجا فعالیت می‌کنم. با اداره کل دفاع مقدس نیز همکاری می‌کنم چون آن سال‌ها مسئول اطلاعات و اخبار صداوسیمای مرکز گرگان بودم و به جبهه هم زیاد رفتم هشت جلد درزمینهٔ دفاع مقدس کتاب نوشتم. در ارتباط با دفاع مقدس کتاب نغمه‌های عاشقان من که سروده‌های ترکمنی دوران دفاع مقدس بود در سال ۱۳۸۶ کتاب سال کشور شد و تندیس بلورین و هدایای مربوطه رو از شخص رئیس‌جمهور دریافت کردیم. دو سال پیش نیز در اجلاس بین‌المللی پیر غلامان حسینی هم به‌عنوان یکی از پژوهشگران اهل سنت ترکمن تجلیل شدیم و در چند جشنواره­ی بین‌المللی در ترکمنستان و ترکیه هم حضورداشته و موردتکریم قرار گرفتیم.

در گروه موسیقی ما با عنوان ملأ نفس که اغلب به جشنواره‌های مختلف اعزام می­شود نیز، برنامه­ی موسیقی علمی و کاربردی را اجرا می­کنیم. یک کار دیگری هم که ما انجام دادیم دانشنامه­ی موسیقی ترکمن هست که این هم بعد از چندین سال تلاش در دو جلد هزار و دویست‌صفحه‌ای به وزارت ارشاد ارسال شد است.

من در زمینه­های مختلفی کارکردم. به تمام روستاهای ترکمن‌صحرا و تمام جمهوری‌های آسیای مرکزی برای پژوهش و تحقیق سفر کردم و کتاب‌های زیادی هم در این زمینه‌دارم.

شما به‌عنوان یک فعال فرهنگی ترکمن چه لزومی دیدید که روی فرهنگ ترکمن و ترک‌های ایران کارکنید؟

من خودم وقتی دانشجو بودم به چند منبع ترکمن شناسی نیاز داشتم و که نیافتم. من در دانشگاه گیلان درس می‌خواندم وقتی دنبال یک‌چیز خاصی می‌گشتم به نتیجه نرسیدم و بعدش هم رفتم تهران و آنجا پیدا کردم. این‌یک حسی به من داد که چرا من کاری نکنم؟ چرا نسل‌های بعد از من هم سرگردان یک منبع باشند؟ بر این اساس من با یک عشق خاصی برگشتم به ترکمن‌صحرا و چون به‌عنوان خبرنگار استخدام شدم مزید به علت شد که مجبور شوم برای تهیه گزارش به مناطق مختلف سفر کنم. یک پژوهش کتابخانه‌ای انجام دادم راجع به ترکمن‌ها دیدم چیزهای مختصری در این مورد هست که چند تا کتاب بیشتر نبودند. بعد من به پژوهش میدانی پرداختم. یک لیست حدوداً صدنفره از افراد بالای هشتاد سال ترکمن­صحرا تهیه کردم و تک‌به‌تک به سراغ آن‌ها رفتم تا تاریخ واقعی ترکمن‌ها رو از دل این‌ها بگیرم؛ اما چیزی که در کتاب‌های قبلی نوشته بودند ترکمن‌ها را راهزن و غارت‌گر نشان داده بود. شرق شناسان محبت‌های ترکمن‌ها رو ندیده بودند که راجع به آن‌ها بنویسند؛ و این باعث شد که من چهل سال در این حیطه فعالیت کنم و خیلی هم خوشحالم. حتی ما آن‌وقت زیاد به دیدار دکتر جواد هیئت می‌رفتیم و از آن‌ها الهام می‌گرفتیم. من همه­ی راه‌ها روباز کردم و تمام تلاشم این بوده است که نسل آینده دنبال هویت خود باشد و این‌ را پیگیری کند.

موسی جرجانی در صدا و سیمای گرگان
درباره­ ی کتاب تاریخ معاصر ترکمن‌های ایران که به‌زودی منتشر خواهد شد توضیح بدهید.

بالای صد و شصت نفر از شخصیت‌های برجسته­ی دینی ما که در قید حیات هستند یا بعضی‌ها هم فوت کردند را من ثبت کردم چون در دوران شوروی مرکز بزرگ اسلامی ما که قبلاً بخارا بود تقریباً به ایران منتقل شد و حوزه‌های مختلفی در نقطه‌های مختلف ترکمن‌صحرا ایجاد شد و حتی بعضی‌ها بالای صد و پنجاه سال قدمت دارند. بعدازاین که این‌ها را نوشتیم تاریخ خود مختوم قلی باعث شد من بیشتر به کار تاریخ روی بیاورم و بروم دانشگاه پیام نور رشته­ی تاریخ ایران اسلامی رو بخوانم و تمام خواسته‌های خودم رو در قالب خاصی پیگیری کنم. همین‌الان هم دانشجوی سال آخر دانشگاه پاکدشت تهران هستم که پایان‌نامه‌های خودم رو در ارتباط با وطن‌خواهی، عشق، سیره نبوی و … در اشعار مختوم قلی نوشتم.

در اینجا حتی نسل خود ما هم نمی‌داند که تاریخ ترکمن چی هست و ترکمن‌ها کجا هستند و در کجاهای دنیا زندگی می‌کنند. فصل اول این کتاب گستره­ی جغرافیایی مناطق ترکمن نشین ایران، فصل دوم ترکمن‌ها در تاریخ، فصل سوم مفهوم جامعه و فرهنگ در بین ترکمن‌ها و فصل چهارم هم راجع به اقتصاد و فرهنگ ترکمن‌هاست. ما سعی کردیم از کتاب‌های زیادی به‌عنوان منبع و مأخذ استفاده کنیم.

شما از تاریخ صحبت کردید و اشاره کردید به این‌که تاریخ واقعی ترک‌ها آن‌چنان‌که هست نوشته‌نشده و با تحریفاتی همراه بوده است. شما وضعیت تاریخ‌نگاری ترک در ایران (اعم از آذربایجانی، خراسانی، ترکمن و …) را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

تاریخ‌نگاری ترک به‌طور موثق و مفصل جایی نوشته‌نشده است و کتاب‌های تاریخ ایران اسلامی رو هم که الآن داریم توی دانشگاه می‌خوانیم به‌طور جسته‌وگریخته به این مسائل اشاره کردند ولی بازهم به نظر من خارجی‌ها بیشتر کار کردن. در ایران به‌طور منسجم و جدی روی تاریخ ترکان ایران که در طول هزار سال در تمام مسائل اقتصادی و اجتماعی منطقه تأثیرگذار بودند چیزی هنوز نوشته‌نشده است و اگر هم نوشته‌شده با تحریفاتی همراه بوده است، این باعث می‌شود که آدم احساس کنه یک کمبودی دارد، مورخان ترک شناس باید با دقت مطالعه کنند و در این مورد بنویسند. ما درباره­ی مختوم قلی بیش از چهل کتاب رو جمع‌آوری و تلخیص کردیم که درباره تاریخ ترکان ایران هم باید این کار انجام بگیرد. نیاز به یک فرهنگستان هست که به این پژوهش‌ها اعتبار داده شود.

شما در صحبت‌های خود به فرهنگستان اشاره کردید. ایجاد فرهنگستان زبان و ادبیات ترکی از وعده‌های دولت آقای روحانی بود که عمل نشد و به یک بنیاد فرهنگی بسنده کردند. شما چه نیازی به ایجاد فرهنگستان می‌بینید و نقش دولت دراین‌بین چیست؟

درهرصورت کاری که ما می‌کنیم مربوط به تاریخ ایران اسلامی هست. به‌هرحال ما در اینجا به دنیا آمدیم و با سرمایه این مملکت روییدیم و بزرگ شدیم. کار و تلاش ما جزئی از ایران اسلامی هست و فرهنگستان کمک خواهد کرد به بارور شدن تاریخ این سرزمین؛ بنابراین می‌تواند در قالب حمایت دولتی باشد.

چگونه می تونیم اتحاد و همدلی ترک‌های ایران رو در راستای انسجام ملی در کشور ایجاد کنیم؟

الآن من در گوشه‌ای از این کشور با حفظ مسئولیت برای ارتقای دانش ملی و فرهنگ ملی کار می‌کنم. امثال من در سرتاسر این سرزمین کار می‌کنند. اگر یک مرکزی در تهران ایجاد بشود که این پراکنده‌ها از سراسر کشور جمع شود و آثار این‌ها در روزنامه‌ها و مجلات مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گیرد و به‌صورت جمع‌بندی شده در کنفرانس‌های داخلی و خارجی ارائه. در هرجایی به‌هرحال یک افراد عاشقی پیدا می‌شوند. هدف شناسایی این افراد عاشق و جذب آن‌ها در مرکزیت هست. اگر جمع‌شویم دورهم، بالاخره همه افکار شناسایی می‌شوند و این افکار رو دورهم روی یک سفره باز می‌کنیم و ازآنجا هم راه‌حل بیرون می‌آید که آن را می‌شود با برنامه‌ریزی به دست افراد متخصص داد و به سمت انسجام ملی حرکت کرد.

اگر ناگفته‌ای با عنوان سخن آخر مانده بفرمایید.

درهرصورت من از مسئولین و دوستان پژوهشگر می‌خواهم که کار و تلاش کنند. الآن با توجه به این‌که ما در معرض یک تهاجم فرهنگی شدید قرار گرفتیم و اقوام داشته‌ها و سرمایه­های معنوی خودشان را دارند از دست می‌دهند استدعای من این هست که یک مرکزیت ایجاد شود که روی این تاریخ و فرهنگ و داشته‌های معنوی اقوام کار شود. این نیاز از سمت دولت حس شده ولی باید عملی شود، تنها روی حرف و مقاله و … نباشد. باید نیازهای همه­ی استان‌های کشور شناسایی شود، بعد جمع شود و هدایت گردد به سمت هدف نهایی که رشد و تعالی فرهنگ و تاریخ ایران اسلامی هست.
منبع خبر :یول پرس