- تاریخ: 2015-05-08
- شناسه خبر: 3805 4,359 بازدید
نگاهی به عهدنامه آخال/ همزاد گمنام ترکمانچای
ارکین نیوز – پیمان آخال (آخال-تکه) معاهدهای میان امپراتوری روسیه و ایران است که در ۲۱ سپتامبر ۱۸۸۱ میلادی/۳۰ شهریور ۱۲۶۰ خورشیدی برای تعیین مرزهای دو کشور در مناطق ترکمننشین شرق دریای خزربسته شد. انعقاد این پیمان ...
ارکین نیوز – پیمان آخال (آخال-تکه) معاهدهای میان امپراتوری روسیه و ایران است که در ۲۱ سپتامبر ۱۸۸۱ میلادی/۳۰ شهریور ۱۲۶۰ خورشیدی برای تعیین مرزهای دو کشور در مناطق ترکمننشین شرق دریای خزربسته شد.
انعقاد این پیمان در شرایطی صورت گرفت که نیروهای روس که تا سال ۱۸۶۳ اطراف آرال، سمرقند و تاشکند را تصرف کرده بودند، در سال ۱۸۶۸ خاننشین بخارا را شکست قطعی داده و حاکمیت خود را بر بخارا و سمرقندنیز تثبیت کردند و در سالهای ۱۸۷۳ تا ۱۸۸۱ به فرماندهی میخائیل اسکوبلف، ایوان لازارف و کنستانتین کافمن علاوه بر اشغال خوارزم که در کنترل خاننشین خیوه قرار داشت، ایلات ترکمن را نیز شکست داده بودند و سرزمین ترکمنهای تَکه را با نام سرزمین ماورای خزر به خاک خود منضم کردند. روسها پس از شکست ۱۸۶۰ ایران و نیز با گسترش حضور بریتانیادر مصر، به چنین کامیابی دست یافتند.
ناصرالدینشاه برای عقد این قرارداد وزیر خارجهاش مؤتمنالملک را به دیدار ایوان زینوویف فرستاد تا پیمانی را در تهران امضا کنند. با این پیمان، ناصرالدینشاه که هیچگاه نتوانسته بود ترکمنها را شکست دهد، حکومت روسیه را بر این مناطق به رسمیت شناخت و ایران و روسیه برای نخستینبار در ناحیهٔ شرق دریای خزر با یکدیگر همسایه شدند.
پیمان آخال تأثیر دوگانهای بر ایران داشت. از یکسو ایران تا حدی از یورشهای ترکمنها رهایی مییافت؛ اما این امر به بهای گران از دسترفتن سرزمینهایی به دست آمد که ناصرالدین شاه ادعای سلطنت بر آنها را داشت.همچنین خط مرزی کاملاً به نفع روسها طراحی شده بود. به گفتهٔ لرد کرزن «روسها در ضمن انعقاد قرارداد مرزی اولاً کوههای بلند مرتفع سرحدی را در مرز خودشان انداختند، سپس سرچشمهٔ رودخانهها را نیز جزء خاک روسیه ثبت کردند که هروقت اراده نمایند آب را از دههای ایران قطع کنند و در نتیجه محصول خراسان را تباه سازند.» علاوه بر این دولت ایران تعهد کرده بود که اجازه ندهد در امتداد رودهایی که وارد خاک روسیه میشود، روستای جدید ساخته شود یا اراضی زراعی آن مناطق گسترش یابد یا برای زمینهای در حال کشت بیش از حد آب مصرف شود.
پیمان آخال همچنین به ضرر ترکمنها بود و با مصالح سنتی قوم ترکمن همخوانی نداشت. میان آنان مرز کشیده شده و در دو کشور قرار گرفته و اتحاد آنان به هم خورد. یموتهای ایران که بر اساس موافقتنامه دو دولت هرسال برای چراندن گلههای خود به آن سوی مرز کوچ میکردند، باید به هر دو دولت مالیات میدادند و این موضوع مقامات روسی و ایرانی را در جمعآوری مالیات دچار مشکل کرده بود.
منبع : گیلان زیبا- قراردادآخال