ارکین نیوز – میزان گرایش به ناسیونالیسم قومی در میان دانشجویان ترکمن و بررسی عواملی که از نظر آن‏ها به تداوم گرایش ناسیونالیستی منجر شده، موضوع مقاله ای است که در توسط حمیدرضا جلائی‏پور و خانم صدیقه نظرعباسی در سال ۱۳۹۰ نوشته شده است که در قسمت نتایج بررسی موضوعات جالبی مطرح شده است که در خواندن آن خالی از لطف نیست.
در این مقاله، متغیر‏های مستقل، شامل متغیرهای زمینه‏ای (جنسیت، وضعیت تأهل، محل تولد، رشته تحصیلی و طبقه اجتماعی) و متغیرهای اصلی (تمایل به رسمیت بخشیدن هویت قومی، توزیع نابرابرانۀ فرصت‏های اقتصادی، توزیع نابرابرانۀ فرصت‏های سیاسی و توزیع نابرابرانۀ فرصت‏های اجتماعی) را با متغیر وابسته، یعنی ناسیونالیسم قومی، مورد بررسی قرار گرفت.

یکی از سؤال‏های این پژوهش این بود که «در حال حاضر گرایش به ناسیونالیسم قومی در بین دانشجویان ترکمن‏ استان گلستان به چه میزانی است؟». گلنر معتقد بود که ناسیونالیسم ملی، مختص دوران مدرن است. به عقیده او هرگاه برابری، رفاه اقتصادی و ثبات سیاسی بر جامعه حاکم باشد ناسیونالیسم مدنی قوت می‏گیرد و گرایشات و ناسیونالیسم قومی کاهش می‏یابد.

با توجه به این‏که نتایج تحقیق انجام گرفته حاکی از تشدید گرایشات ناسیونالیستی در میان روزآمدترین اقشار (‏یعنی دانشجویان که بیشتر در معرض امواج جامعه مدرن هستند) است و اکثریت اعضای نمونه، دارای گرایشات ناسیونالیستی قوی بودند، می توان گفت نظریه گلنر عمومیت ندارد.

با بررسی و آزمون فرضیات مبنی بر وجود رابطه بین متغیر‏های زمینه‏ای (جنسیت، وضعیت تأهل، محل تولد، رشته تحصیلی و طبقه اجتماعی)، این نتیجه به‏دست آمد که بین متغیرهای محل تولد، رشتۀ تحصیلی و طبقۀ اجتماعی و متغیر وابسته (ناسیونالیسم قومی)، رابطۀ معنی‏دار وجود ندارد. در صورتی‏که وجود رابطه بین متغیرهای جنسیت و وضعیت تأهل و متغیر وابسته تأیید شد. نتایج حاصله حکایت از آن دارد که میزان ناسیونالیسم قومی در میان زنان بیشتر است. علت را اینگونه می‏توان تفسیر کرد که عرصۀ عمومی زنان، محدودتر است؛ لذا علاقۀ زنان به پیوندهای قومی بیشتر است؛ در حالیکه عرصه عمومی برای مردان وسیعتر است؛ لذا گرایشات قومی آن‏ها معتدل تر است. همچنین معلوم شد که بین وضعیت تأهل و ناسیونالیسم قومی رابطۀ معنی‏دار وجود دارد و میزان ناسیونالیسم قومی در متأهل‏ها بیشتر از مجردهاست. علت این امر احتمالاً این است که در مناطق قومی، خانواده، یک واحد تقویت‏کنندۀ گرایشات و هویت قومی‏است.

یکی دیگر از فرضیه‏های این پژوهش، بررسی نظریه‏ی آنتونی‏اسمیت، در مورد وجود رابطه بین دو متغیر تمایل به رسمیت بخشیدن هویت قومی و ناسیونالیسم قومی بود. در این نظریه، یک‏سری ویژگی‏ها و اشتراکات قومی مثل هم‏خونی، هم‏نژادی، هم‏دینی و هم‏زبانی، موجب شکل‏گیری نوعی احساس در ما و هویت قومی می‏شود. در واقع، گروه قومی سعی می‏کند که هویت قومی خود را رسمیت بخشد و در‏صورت امکان به آن دست یابد. این بررسی نشان داد که (حداقل در محدودۀ گرایشات میان دانشجویان)، وجود رابطه بین دو متغیر تمایل به رسمیت بخشیدن هویت قومی و ناسیونالیسم قومی تأیید می‏شود؛ بنابراین می‏توان گفت که ترکمن‏ها نیز مانند دیگر اقوام کشور، احساس می‏کنند که هویت قومی‏شان در حال ضعیف‏شدن است و فرهنگ مسلط آنرا تحت‏الشعاع قرار داده است. بنابراین، آن‏ها تمایل به احیای هویت قومی خود دارند و سعی می‏کنند با تشکیل کانون‏های ترکمن‏شناسی و برقراری برخی اجتماعات، هویت قومی‏شان را احیا کنند.

سه فرضیه دیگر از نظریات قشربندی و تبعیض اجتماعی- اقتصادی بدست آمده‏ است. این نظریات بر این اصل استوار بود که موقعیت‏ها و فرصت‏های ممتاز اجتماعی، سیاسی و اقتصادی، در یک جامعه چندقومی به‏طور برابر توزیع نشده‏ است؛ بلکه در کنترل یک گروه قومی مسلط می‏باشد. فرضیه‏های مربوط به توزیع نابرابرانۀ فرصت‏ها، یعنی وجود روابط بین سه متغیر توزیع نابرابرانۀ فرصت‏های اقتصادی و توزیع نابرابرانه فرصت‏های سیاسی، توزیع نابرابرانه فرصت‏های اجتماعی با متغیر ناسیونالیسم قومی تأیید شده است.

در‏مجموع این تحقیق نشان می‏دهد با اینکه مناطق قومی ایران دهه‏ هاست که در معرض امواج نوسازی اقتصادی، آموزشی و اجتماعی قرار گرفته است، ولی این واقعیت بدین معنی نیست که به موازات رشد و پیشرفت جامعه، گرایشات قومی (حتی در میان پیشروترین اقشار جامعه، یعنی دانشجویان) ضعیف شده باشد. لذا نادیده‏گرفتن گرایشات قومی به معنای نبودن آن نیست. تجربۀ جوامع معاصر نشان می‏دهد که با گسترش ناسیونالیسم مدنی از سوی نهادهای رسمی جامعه، می‏توان تمایزات قومی موجود در جامعه را از یک تهدید بالقوه به یک فرصت تبدیل کرد. زیرا در یک وضعیت مدنی، همه شهروندان کشور، صرف‏نظر از این‏که از چه قومی باشند، دارای حقوق برابرند و ارزش‏ها، مناسک و هویت فرهنگی آن‏ها، ضمن پای‏بندی به مقررات عمومی کشور، محترم شمرده می‏شود.
برای دریافت متن کامل مقاله به اینجا کلیک کنید.
منبع :فصلنامه مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران